Demonstrata e vitit 1981 në Kosovë – disa parulla që u përdorën gjatë demonstratave (9)

Prof. dr. Sabile Keçmezi – Basha

Parulla që jehonte në rrugët e Kosovës ishte një thirrje e drejtpërdrejtë, një britmë e dalë nga zemra dhe shpirti i një populli që nuk kërkonte lëmoshë, por dinjitet. “Duam punë – duam bukë.” Një fjali e thjeshtë, por e mbushur me peshën e mijëra jetëve të ndershme, me hallet e familjeve që luftonin çdo ditë për mbijetesë, me dëshirën për një jetë ku puna dhe djersa të shpërbleheshin me nder, jo me përbuzje. Kjo nuk ishte një kërkesë e një turme që lypte, nuk ishte një klithmë për mëshirë. Jo! Ishte një kërkesë për një të drejtë themelore: të jetosh me dinjitet nga mundi yt, nga puna jote, nga forca e krahëve dhe mendjes sate.

Populli shqiptar i Kosovës nuk po i zgjasnin dorën pushtetit për t’i dhënë diçka nga lart. Nuk kërkonte që dikush t’i falte bukën—ai kërkonte të punonte, të krijonte, të ndërtonte të ardhmen e vet. E dinte se buka nuk vinte nga boshësia, por nga djersa, nga lodhja, nga përpjekja. Dhe kjo ishte revolta më e madhe, sfida më e madhe ndaj një pushteti që kërkonte t’i shndërronte shqiptarët në të padukshëm, në të papunë, në të varfër, në të nëpërkëmbur.

Kjo parullë nuk ishte vetëm një kërkesë ekonomike—ajo ishte një shpërthim i zemrës së një populli të tërë, që refuzonte të jetonte në varësi, që refuzonte të priste ndihma nga ata që e kishin shkelur. Ishte një kërkesë për jetë, për ekzistencë, për të mos u shuar nën peshën e një sistemi që e shtypte e e mohonte.

Çfarë është buka pa punë? Çfarë është një jetë pa dinjitet? Një popull mund të durojë shumë gjëra, por nuk mund të durojë të lihet pa punë, pa mundësi, pa shpresë. Dhe atë ditë, kur rrugët ushtonin me këtë parullë, ishte sikur toka vetë po thoshte: “Ne jemi këtu, ne jemi të gjallë, ne kemi të drejtën të punojmë, të jetojmë, të ushqejmë fëmijët tanë me djersën tonë, jo me mëshirën e askujt.”
Ishte një thirrje e qartë dhe e prerë: shqiptarët e Kosovës nuk ishin popull që kërkonte copa të hedhura nga tryeza e dikujt tjetër. Ata kërkonin të ndërtonin tryezën e tyre, me duart dhe djersën e tyre. Dhe kjo kërkesë ishte më shumë se një fjalë—ishte vetë shpirti i një populli që nuk pranonte të zhdukej, që nuk pranonte të mposhtej, që e dinte se vetëm puna mund ta mbante gjallë, vetëm buka e fituar me ndershmëri mund ta bënte të lirë.

Parulla “Çmimeve stop!”

Parulla, “Çmimet stop!”, ishte më shumë se një kërkesë ekonomike—ajo ishte një reflektim i një realiteti të ashpër, i një populli që përballej çdo ditë me rritjen e kostos së jetesës, ndërsa mundësitë për ta përballuar atë po bëheshin gjithnjë e më të pakta. Kjo nuk ishte thjesht një ankesë për çmimet e larta, por një britmë kundër padrejtësisë së përhapur, kundër varfërisë që po përpinte shpresat, kundër një sistemi që shtypte dhe varfëronte me të njëjtën dorë.

Kjo parullë ishte zëri i nënave që numëronin monedhat për të blerë bukën e fëmijëve, i baballarëve që punonin pa pushim, por që përsëri nuk arrinin të mbushnin sofrën si dikur. Ishte zëri i të rinjve, të cilët shihnin sesi e ardhmja u shndërrohej në një rrugë të errët, ku pasiguria mbizotëronte mbi shpresën. Ishte thirrja e një shoqërie të tërë, që refuzonte të pranonte një realitet ku një dorë e fortë ngrinte çmimet dhe një tjetër mbyllte mundësitë për një jetë të ndershme.

“Çmimeve stop!” – një fjali e shkurtër, por e mbushur me peshën e jetëve të vështira, me zhgënjimin e atyre që shihnin se dita-ditës po e kishin më të vështirë të mbijetonin. Në këtë parullë nuk kishte vetëm një kërkesë për uljen e çmimeve, por një refuzim të një padrejtësie më të madhe, një refuzim të heshtjes përballë një krize që po shtypte të dobëtit dhe po pasuronte të fortët.
Në çdo rrugë ku kjo parullë jehonte, jehonin edhe të gjitha dhimbjet e një populli të tërë, që nuk mund të pranonte të jetonte me duar të zbrazëta në një tokë që e kishte ushqyer me shekuj. Ishte një thirrje për drejtësi, për barazi, për një jetë ku buka nuk bëhej privilegj dhe ku dinjiteti nuk mund të blihej me para. Dhe ata që e thirrën këtë parullë, nuk kërkonin mëshirë—ata kërkonin drejtësi, kërkonin që jetesa të mos bëhej një luftë e përditshme për mbijetesë.

Parulla “Punëtor, studentë e fshatar- jemi të pandarë”

Në lëvizjen e historisë, në valët e ndryshimeve që kanë goditur kombet, ka një forcë që nuk mund të thyhet, një lidhje që nuk mund të zhbëhet – bashkimi i atyre që mbajnë mbi supe peshën e vërtetë të jetës. “Punëtor, studentë e fshatarë—jemi të pandarë” nuk është vetëm një thirrje, nuk është vetëm një slogan i një kohe të veçantë, por një e vërtetë universale që gjallon në çdo shoqëri që kërkon drejtësi.
Kush e mban këtë botë në këmbë? Kush e ndërton qytetin, kush e mbjell tokën, kush e ndriçon të ardhmen me dritën e dijes? Janë duart e punëtorëve, janë mendjet e studentëve, janë shpatullat e fshatarëve që e ushqejnë tokën dhe njerëzit mbi të. Pa njëri-tjetrin, ata do të ishin të dobët, por bashkë, ata janë themeli mbi të cilin ngrihet çdo komb që refuzon të përkulet.

Ata që punojnë, ata që mësojnë dhe ata që mbjellin janë të lidhur nga një fije e padukshme, por e pathyeshme—puna e tyre është e ndërlidhur, jetët e tyre varen nga njëri-tjetri. Një student nuk mund të mësojë pa dritën e ndezur nga duart e punëtorit. Një punëtor nuk mund të ndërtojë një të ardhme më të mirë pa dijen që sjell studenti. Një fshatar nuk mund të ushqejë një popull pa duart e forta të punëtorit dhe pa dijen e një studenti që sjell risi dhe zhvillim.

Por historia ka treguar se pushteti shpesh ka tentuar t’i ndajë këta njerëz. Ka dashur që punëtori të mos shohë përtej fabrikës, që studenti të harrojë se librat nuk mbushin barkun, që fshatari të ndjehet i harruar mes tokave të tij. Por kur ata janë bashkë, ata janë një forcë që nuk mund të thyhet, një grusht që nuk mund të hapet nga askush.

“Jemi të pandarë” nuk është vetëm një pohim, por një refuzim për t’u ndarë në shtresa dhe për të parë njëri-tjetrin si të huaj. Kur punëtori, studenti dhe fshatari qëndrojnë krah për krah, atëherë askush nuk mund t’i sundojë, askush nuk mund t’i shfrytëzojë, askush nuk mund t’i lërë në errësirë.

Sepse kur një punëtor proteston për pagën e tij, ai nuk proteston vetëm për veten – ai proteston edhe për studentin që nesër do të punojë, edhe për fshatarin që mezi shet mundin e tij. Kur një student kërkon arsim të lirë e të drejtë, ai nuk kërkon vetëm për veten—ai kërkon për fëmijët e punëtorëve dhe të fshatarëve, që të mos mbeten të varfër në shpirt e në mendje. Kur një fshatar kërkon tokë e drejtësi, ai nuk e kërkon vetëm për veten – ai kërkon për gjithë shoqërinë që mbështetet në bukën e tij.

Në çdo betejë për drejtësi, për barazi, për një të ardhme ku askush nuk është i harruar, duhet të ketë një thirrje që kumbon në ajër: “Punëtor, studentë e fshatarë – jemi të pandarë!”

Sepse kur ata që punojnë, ata që mësojnë dhe ata që mbjellin bashkohen, asnjë forcë nuk mund t’i ndalë. Ata nuk janë vetëm shtresa të një shoqërie, por shtylla e saj. Ata nuk janë vetëm pjesë të ndara të një kombi, por shpirti i tij. Dhe kur e kuptojnë fuqinë e bashkimit të tyre, atëherë çdo ndryshim është i mundur, çdo padrejtësi mund të përmbyset, dhe e ardhmja do të ndërtohet jo mbi shfrytëzim, por mbi dinjitetin e çdo njeriu që punon, mëson dhe jeton me nder.

Parulla “Milici, larg duart nga Kosova”

Në sheshet e historisë, ku pasiguritë dhe përplasjet kanë lënë gjurmë të pashlyeshme, ka thirrje që lindin nga thellësia e një populli të robëruar—thirrje që nuk janë thjesht për të mbrojtur një territor, por për të mbrojtur një identitet, një të drejtë për të jetuar në liri. “Milici, larg duart nga Kosova” është një thirrje për të ruajtur sovranitetin e një toke, për të mbrojtur dinjitetin e një kombi që ka paguar shumë për të pasur të drejtën të jetë vetvetja.

Ky mesazh nuk është vetëm një përgjigje ndaj atyre që kanë tentuar të ndërhyjnë në jetën e Kosovës, por një betim që buron nga zemra e një kombi që ka luftuar për të mbrojtur çdo fije dheu dhe çdo copë të së vërtetës. Nuk është thjesht një refuzim për të lejuar që dikush të shtypë një popull tjetër, por është një afirmim i të drejtës për të jetuar pa u shikuar si objekt i manipulimit dhe shfrytëzimit.

Kosova është një tokë që ka njohur shumë dhembje, shumë luftëra, shumë humbje—por gjithashtu ka njohur edhe heroizmin e pashembullt, qëndresën e patundshme dhe dashurinë e thellë për lirinë. Çdo pjesë e saj është një dëshmi e kësaj historie të dhimbshme, e këtij qëndrimi të palëkundur. “Milici, larg duart nga Kosova” është më shumë se një kërkesë për largim. Ajo është një thirrje për të kuptuar se Kosova është e shqiptarëve, është e atyre që kanë luftuar për të, e atyre që kanë derdhur gjak për të dhe që nuk mund të pranojnë të kthehen në një pronë të dikujt tjetër.

Toka e Kosovës është e shenjtë, jo sepse ndonjë fuqi e huaj e ka caktuar atë, por sepse ajo është lindur nga gjaku i bijve të saj, nga vuajtjet dhe sakrificat e atyre që nuk janë dorëzuar kurrë. Ajo është një flamur që valëvitet mbi çdo kodër dhe në çdo fshat, një kujtim që përjetë ruhet në çdo shtëpi dhe çdo shesh të Kosovës.

Kur thirret “Milici, larg duart nga Kosova”, kjo është një thirrje për një të ardhme ku asnjë fuqi tjetër nuk mund të mbajë më dorë mbi jetën e këtij populli, për një të ardhme ku nuk ka vend për ndërhyrje të huaja që mund të ndryshojnë rrjedhën e një historie të shkrirë në shpirtin e Kosovës. Sepse nuk mund të ketë paqe, nuk mund të ketë zhvillim, nuk mund të ketë drejtësi për një komb që është i kontrolluar nga jashtë, që është i detyruar të jetojë nën hijen e një pushteti të huaj.

Kosovarët nuk janë më të gatshëm të lejojnë që dikush të vendosë mbi fatin e tyre. Ata kanë fituar të drejtën të jenë ata që udhëheqin të ardhmen e tyre, ata që formojnë historinë e tyre, ata që përcaktojnë se ku dhe si duhet të shkojnë. Nuk mund të lejohet që Kosova të jetë as një pjesë e pasurive të huaja, as një territor për të shfrytëzuar nga ata që e shohin si një mundësi për të ndarë dhe kontrolluar.

“Milici, larg duart nga Kosova” është një betim që vazhdon të jehonë për ata që mundohen të ndërhyjnë në këtë tokë, për ata që besojnë se mund të manipulojnë dhe ndryshojnë kufijtë e saj, për ata që shohin Kosovën si një copë tokë që mund të rrëmbehet. Ky është një mesazh

që përmbyset me forcën e popullit të saj, që e ka mbrojtur me çdo çmim dhe që do ta mbrojë gjithmonë.
Kosova është e shqiptarëve, e atyre që kanë sakrifikuar gjithçka për të jetuar të lirë në të, e atyre që e duan dhe e respektojnë për atë që është dhe për atë që përfaqëson. Dhe ky është një realitet që nuk mund të ndryshohet nga asnjë dorë e huaj, as nga ata që kanë përpjekur të fshijnë gjurmët e historisë së saj. Sepse një komb që di të qëndrojë, që di të mbrojë të drejtën e tij, do të mbetet gjithmonë i pandashëm nga toka e tij, nga historia e tij, nga Kosova.

Parulla “Pa republikë s’ka barazi”

Në historinë e popujve që kanë luftuar për të drejtat e tyre, ka një të vërtetë që nuk mund të mohohet: pa sovranitet, nuk ka drejtësi; pa republikë, nuk ka barazi. Nuk mund të flitet për të drejta, për mirëqenie, për një shoqëri të ndershme dhe të drejtë, kur vetë themeli mbi të cilin ngrihet ajo shoqëri është i lëkundur. Dhe kur një popull thërret “Pa republikë, s’ka barazi”, ai nuk po kërkon vetëm një status politik—po kërkon të drejtën për të qenë zot i fatit të vet, për të mos qenë më një objekt në duart e të tjerëve, për të mos jetuar më në hije, në mëshirën e pushteteve që vendosin për të.

Një republikë nuk është thjesht një emër në letër, një institucion apo një ndarje pushteti. Një republikë është vula e një populli që ka zgjedhur të jetë i lirë, që ka zgjedhur të jetë i barabartë. Sepse barazia nuk është thjesht një e drejtë abstrakte—ajo është një përvojë e përditshme, një realitet që mund të ekzistojë vetëm atëherë kur çdo qytetar ndjen se nuk është më i vogël se tjetri, se nuk është më një i huaj në shtëpinë e vet.

Por si mund të ketë barazi kur një komb nuk ka të drejtën për të vendosur për veten e tij? Si mund të ketë drejtësi kur ligjet shkruhen nga duar të huaja, kur vendimet merren diku tjetër, kur jeta e një populli varet nga vullneti i atyre që nuk e ndjejnë dhimbjen dhe sakrificën e tij? Barazia nuk mund të ekzistojë aty ku liria është e cunguar, aty ku një popull nuk ka fuqinë të drejtojë veten, aty ku sovraniteti është një iluzion dhe jo një e drejtë e fituar me gjak dhe sakrificë.

Historia ka treguar se popujt që kanë jetuar pa republikë, kanë jetuar gjithmonë në një shkallë më të ulët të hierarkisë politike dhe sociale. Ata janë parë si të tjerët, si ata që duhet të durojnë, si ata që duhet të presin vendimet e më të fortëve. Dhe gjithmonë, në çdo kohë, barazia për ta ka qenë një ëndërr e largët, një premtim që nuk është mbajtur kurrë, një shpresë që është shtyrë gjithnjë për një të nesërme që nuk ka ardhur kurrë.

Por një popull që ka njohur peshën e padrejtësisë nuk mund të pranojë të qëndrojë përjetësisht në këtë gjendje. Dhe thirrja “Pa republikë, s’ka barazi” nuk është vetëm një kërkesë politike, por një refuzim për t’u nëpërkëmbur më, një vendim për të mos pritur mëshirën e askujt, një betim për të mos qenë më një popull që duhet të bindet, por një popull që drejton fatin e tij.

Një shoqëri e lirë nuk mund të mbështetet në premtime boshe. Një komb i nënshtruar nuk mund të shpresojë për drejtësi. Një popull që nuk është i pavarur nuk mund të jetë i barabartë.

Pa republikë, nuk ka barazi, sepse barazia nuk është një dhuratë—ajo është një e drejtë që fitohet kur një popull është i lirë të shkruajë vetë historinë e tij. Kur askush nuk vendos më për të, kur askush nuk e sheh më si një shtesë në hartën e dikujt tjetër, kur askush nuk e trajton më si një zë të parëndësishëm në një vendim që e prek drejtpërdrejt.

Dhe për sa kohë që një popull e di këtë të vërtetë, për sa kohë që e kupton se liria e tij është çelësi i drejtësisë, ai nuk do të heshtë. Ai do të thërrasë me gjithë fuqinë e shpirtit të tij:
“Pa republikë, s’ka barazi!”
Dhe kjo nuk do të jetë thjesht një parullë—do të jetë një e vërtetë që do të jetojë derisa çdo qytetar të ndjejë se është vërtet i lirë, i pavarur dhe i barabartë.

Parulla “Poshtë diferenca sociale!”

Parulla “Poshtë diferencat”, nuk ishte thjesht një thirrje për barazi ekonomike—ajo ishte një britmë e fuqishme kundër një bote ku disa lindnin për të sunduar dhe të tjerët për të mbijetuar. Ishte një kërkesë e drejtpërdrejtë, e dalë nga zemra e një populli që ndjente pabarazinë në çdo hap, në çdo rrugë, në çdo tryezë bosh dhe në çdo mundësi të mohuar.

Në shoqërinë e kohës, hendeku mes shtresave sociale nuk ishte vetëm ekonomik, por edhe politik dhe kulturor. Ata që kishin pushtetin, kontrollonin jo vetëm pasuritë materiale, por edhe fatin e atyre që nuk kishin as zë, as fuqi për të ndryshuar realitetin e tyre. Të paktët, të privilegjuarit, vendosnin mbi jetët e shumicës, duke krijuar një botë ku të pasurit bëheshin më të pasur, dhe ata që përpiqeshin të jetonin me ndershmëri, shtypeshin nga pesha e varfërisë dhe mungesës së mundësive.

“Poshtë diferenca sociale!”- një thirrje e drejtë dhe e domosdoshme për një botë ku çdo njeri duhet të ketë të njëjtat të drejta, të njëjtat mundësi, të njëjtin respekt. Kjo parullë nuk ishte një kërkesë për të marrë diçka që nuk i takonte dikujt, por një kërkesë për të kthyer atë që me të drejtë i takonte secilit: dinjitetin, drejtësinë, barazinë.

Jehona e kësaj parulle nuk ishte vetëm një klithmë kundër padrejtësisë, por një vizion për një të ardhme më të drejtë. Ishte një refuzim i hapur i një shoqërie ku disa ishin të dënuar të lindnin në skajet e harresës, ndërsa të tjerët jetonin në majat e privilegjeve. Ishte një përpjekje për të ndalur ciklin e pabarazisë, për të ndërtuar një botë ku askush të mos ndihej i huaj në vendin e vet, ku pasuria e një kombi të mos përqendrohej vetëm në duart e një pakice, por të ndahej me ata që e ndërtonin atë me punën e tyre.

Sepse kur një shoqëri lejon që diferenca sociale të thellohet, ajo jo vetëm që ndan njerëzit nga njëri-tjetri, por krijon një botë ku shpresa venitet, ku mundësitë bëhen privilegj, dhe ku drejtësia mbetet vetëm një ëndërr e largët. Dhe ata që thirrën këtë parullë atë ditë, nuk kërkonin mëshirë—ata kërkonin drejtësi. Ata nuk kërkonin të merrnin atë që u përkiste të tjerëve, por të krijonin një botë ku askush të mos ishte skllav i pabarazisë.

Kjo ishte një thirrje për të shembur muret e ndarjes, për të ndërtuar ura mes njerëzve, për të krijuar një shoqëri ku secili të mund të jetonte me dinjitet, pa pasur nevojë të shtrijë dorën, pa ndjerë peshën e një padrejtësie që rrënjoste më thellë me çdo vit që kalonte. Dhe sa kohë që kjo parullë mbetet e gjallë në ndërgjegjen e njerëzve, shpresa për barazi nuk do të shuhet kurrë. (Vijon)