Demonstrata e vitit 1981 në Kosovë – disa parulla që u përdorën gjatë demonstratave (4)

Prof. dr. Sabile Keçmezi – Basha

Kjo parullë nuk ishte një kërkesë për lëmoshë, as një lutje e zbehtë drejtuar pushtetit. Ishte një thirrje e fuqishme, një zë që buçiste nga thellësia e shpirtit kolektiv, një jehonë që shkundte themelet e padrejtësisë: “Duamë kushtet!”
Ishte britma e atyre që nuk pranonin më të jetonin si hije në tokën e tyre, e atyre që nuk duronin më të trajtoheshin si të padukshëm, si një forcë pune pa të drejta, si numra të heshtur në një statistikë të ftohtë. Ishte zëri i atyre që e dinin se njeriu nuk jeton vetëm për të mbijetuar, por për të jetuar me dinjitet.
Sepse çfarë është jeta kur kushtet janë mohuar? Çfarë është puna kur shndërrohet në skllavëri moderne, pa siguri, pa të ardhme, pa shpërblimin e djersës? Çfarë është edukimi kur nxënësit dhe studentët ulen në klasa të akullta, ku shpresa zbehet përpara një sistemi që nuk dëgjon? Çfarë është shëndeti kur spitalet mbeten bosh e barnat janë privilegj? Çfarë është drejtësia kur ligji anon vetëm nga ata që kanë pushtet?
“Duamë kushtet!” – nuk ishte një kërkesë për mëshirë, por një thirrje për të drejta. Ishte një revoltë kundër një rendi që kishte harruar popullin, që e shihte njeriun si një mjet dhe jo si një qenie me nevoja, me ëndrra, me një të drejtë të patjetërsueshme për të jetuar denjësisht. Ishte një përballje me një sistem që mendonte se durimi i njerëzve ishte i pafund, se heshtja mund të blihej me premtime boshe, se varfëria mund të mbulohej me propagandë.
Por një popull që ngrihet e kërkon kushtet e tij nuk mund të kthehet më mbrapa. Ata që dolën në sheshe, ata që ngritën zërin, ata që e shkruan këtë thirrje me duart e tyre, e dinin se kushtet nuk janë luks, por e drejtë e patjetërsueshme. Ata e dinin se nuk kërkonin më shumë sesa atë që u takonte – një jetë ku djersa e tyre nuk do të ishte e kotë, një shoqëri ku drejtësia nuk do të ishte një fjalë boshe, një vend ku të jetuarit nuk do të ishte një betejë e përditshme për mbijetesë.
“Duamë kushtet!” – një britmë që nuk mund të heshtet, një e drejtë që nuk mund të shtypet, një premtim për të ardhmen që vjen. Sepse kur populli kërkon kushtet e tij me zemër dhe shpirt, me zë dhe guxim, ai e sheh të ardhmen jo si një hije të zymtë, por si një dritë që nuk mund të shuhet më kurrë.

“Duam bukë” – klithma e jetës

Në thjeshtësinë e dy fjalëve, si një bubullimë që trondit ndërgjegjen e kohëve, ngrihet thirrja e njohur: “Duam bukë”. Një thirrje që nuk është thjesht zëri i urisë, por jehona e një bote të etur për drejtësi. Një zë që nuk kërkon as mëshirë, as lëmoshë, por të drejtën për të jetuar me dinjitet, për të pasur atë që natyra ka dhuruar bujarisht, por që sistemi ka bërë të paprekshme për shumëkënd.
Bukë – fjala më e lashtë e mbijetesës, brumi i historisë njerëzore, molla e ndaluar për të varfrit, trokitja e urisë mbi portat e të fuqishmëve. Në tryezat e shtruara me bollëk, ajo është vetëm një element mes shumë të tjerave, një detaj i harruar në ritualin e harxhimit të pashqetësuar. Por për ata që e kërkojnë, për ata që e kanë humbur, buka nuk është thjesht një ushqim – është një vijë ndarëse mes shpresës dhe dëshpërimit, mes fuqisë dhe dorëzimit, mes jetës dhe harresës.
Kur populli ngrihet dhe klith “Duam bukë”, ai nuk kërkon vetëm ushqim për trupin, por edhe drejtësi për shpirtin. Kërkon të mos trajtohet si hije e padukshme, kërkon të mos mbetet skllav i një bote që shpërndan mirëqenie me një dorë dhe e mohon me tjetrën. Kjo thirrje është një britmë kundër pabarazisë, një revoltë kundër indiferencës, një përplasje me një botë që pranon uri në një kohë të mbushur me tepricë.
Buka nuk duhet të jetë privilegj. Ajo është e drejtë, është themeli mbi të cilin ngrihet çdo qytetërim. Një shoqëri që lejon që buka të bëhet luks, ka tradhtuar veten, ka shkelur mbi parimet e saj, ka harruar se pa bukë nuk ka paqe, nuk ka liri, nuk ka as dashuri.
Dhe nëse kjo thirrje nuk dëgjohet, nëse dora që kërkon bukë mbetet e zbrazët, ajo dorë do të shtrëngohet në grusht. Sepse kur buka mungon, uria nuk është vetëm e trupit, por e shpirtit që nuk pranon më të heshtë. Dhe kur një popull ka uri, ai nuk kërkon vetëm ushqim – ai kërkon të ardhmen e tij.

“Duam kushte më të mira” – thirrja për dinjitet

Në zërin e kësaj kërkese, në fuqinë e këtyre fjalëve, kumbon historia e secilit që ka jetuar mes mungesave, mes pritjesh të zgjatura dhe premtimeve të thyera. “Duam kushte më të mira” nuk është një lutje e butë, as një dëshirë luksoze – është një nevojë, një e drejtë, një klithmë që kërkon të shkundë themelet e harresës dhe neglizhencës.
Sepse kush janë ata që kërkojnë? Ata që punojnë çdo ditë pa u lodhur, që ndërtojnë me duart e tyre shoqërinë dhe e mbajnë të gjallë me sakrificat e tyre. Ata që shkojnë në shkolla ku dijet përballen me vjetërsinë e mureve të rrënuara dhe mungesën e librave të reja. Ata që ecin rrugëve të një qyteti ku dritat e shpresës janë zbehur nga premtimet boshe. Ata që në spitale presin jo vetëm kurim, por edhe një fije dinjiteti në shërbimin ndaj jetës së tyre. Ata që në vend të përparimit, shohin të njëjtat pengesa, të njëjtat sfida, të njëjtin mur të ngritur nga harresa dhe padrejtësia.
“Duam kushte më të mira” nuk është një refren i kotë, por një e vërtetë që peshon rëndë mbi shpatullat e secilit që e shqipton. Sepse në zemrën e çdo shoqërie të përparuar, kushtet më të mira nuk janë privilegj, por domosdoshmëri. Ato janë një e drejtë për secilin që jeton, punon dhe ëndërron për një të ardhme ku përpjekjet e tij nuk shkojnë dëm.
Nëse shoqëria e sotme flet për zhvillim, atëherë duhet të dëgjojë këtë thirrje. Sepse nuk mund të ketë përparim aty ku mungojnë kushtet për një jetë dinjitoze. Nuk mund të ketë shpresë aty ku mungojnë mundësitë për të ecur përpara. Dhe nuk mund të ketë paqe aty ku njerëzit ndihen të braktisur në pritje të një ndryshimi që nuk vjen kurrë.
Ndaj, kjo thirrje duhet të mos mbetet një jehonë e humbur në erë. Ajo duhet të bëhet forcë që ndryshon, frymë që shtyn përpara, energji që shemb muret e neglizhencës. Sepse kur një popull kërkon “kushte më të mira”, ai kërkon më shumë sesa thjesht përmirësime teknike – ai kërkon drejtësi, kërkon një jetë të denjë, kërkon të ardhmen e tij të merituar.

Parulla, “Poshtë borgjezia!”

Kjo parullë nuk ishte thjesht një slogan politik, por një britmë kundër pabarazisë, kundër një bote të ndarë në ata që kishin gjithçka dhe ata që mezi siguronin mbijetesën. Ishte një thirrje që përçonte revoltën e një populli që ndjente mbi supe peshën e padrejtësisë sociale, një populli që shihte sesi një grusht njerëzish jetonin në luks, ndërsa shumica përpiqej të mbijetonte mes mundimeve të përditshme.
Në zemrën e kësaj parulle fshihej një refuzim i hapur ndaj atyre që e shfrytëzonin punën dhe djersën e të tjerëve për të zgjeruar privilegjet e tyre. Ishte një thirrje kundër një sistemi ku pasuria dhe pushteti ishin përqendruar në duart e një pakice, ndërsa shumica mbetej në errësirën e harresës. Kjo nuk ishte një revoltë kundër suksesit apo punës së ndershme, por kundër një klase që mbështeste veten mbi supet e të tjerëve, që ndante shoqërinë në të privilegjuar dhe të nënshtruar, në ata që kishin çdo mundësi dhe ata që mbeteshin pa asgjë.
“Poshtë borgjezia!”—kjo nuk ishte vetëm një parullë e thirrur në rrugë, por një betim për një shoqëri më të drejtë, për një botë ku pasuria dhe mundësitë nuk ishin të rezervuara vetëm për një elitë të vogël, por për të gjithë ata që punonin dhe kontribuonin. Ishte një klithmë që vinte nga zemrat e atyre që ndiheshin të shtypur, të përjashtuar, të harruar. Një revoltë kundër një bote ku ata që punonin më shumë merrnin më pak, dhe ata që qëndronin në majat e pushtetit rritnin pasurinë e tyre mbi kurrizin e shumicës.
Jehona e kësaj parulle nuk ishte vetëm kundër një shtrese shoqërore, por kundër vetë idesë se disa lindin për të sunduar dhe të tjerët për të shërbyer. Ishte një thirrje për barazi, për një shpërndarje të drejtë të mundësive, për një sistem ku suksesi nuk vjen nga mbiemri, nga privilegji apo nga trashëgimia, por nga puna dhe përpjekja. Ishte një refuzim i një bote ku pasuria kontrollon gjithçka, ku pushteti blihet dhe shitet, ku njerëzit ndahen sipas aftësisë për të pasur dhe jo sipas aftësisë për të krijuar e kontribuar.
Dhe ata që e thirrën këtë parullë nuk kërkonin shkatërrim, por ndryshim. Nuk kërkonin të merrnin atë që nuk ishte e tyre, por të krijonin një shoqëri ku askush të mos ndjehej i shtypur, ku çdo njeri të kishte të drejtën për një jetë të dinjitetshme, pa qenë rob i një sistemi që ushqente vetëm pakicën. Ishte një betejë për drejtësi, për barazi, për një të ardhme ku mundësitë nuk ishin të rezervuara për disa, por të hapura për të gjithë. Dhe sa kohë që ky ideal jeton në zemrat e njerëzve, shpresa për një shoqëri më të drejtë nuk do të shuhet kurrë.

“Unitet” – Fuqia që ngre një popull në këmbë

Në një fjalë të vetme, e cila përmban brenda vetes forcën e epokave dhe shpresën e brezave, shpaloset thelbi i mbijetesës së një populli: “Unitet”. Një fjalë që nuk është vetëm një nocion teorik apo një thirrje abstrakte, por një betim, një detyrim, një forcë që mbledh copëzat e shpërndara të një kombi dhe i shndërron në një tërësi të pathyeshme.
Historia ka treguar se kur njerëzit ecin të ndarë, ata bëhen të brishtë, lehtësisht të mposhtur nga furtunat e kohës, nga hijet e përçarjes, nga duart që duan t’i ndajnë për t’i sunduar. Por kur bashkohen, kur zemrat rrahin në një ritëm të përbashkët, kur qëllimi i tyre bëhet një dhe e ardhmja e tyre ndërtohet mbi themele të përbashkëta, atëherë asnjë mur, asnjë pengesë, asnjë forcë nuk mund t’i ndalë.
Uniteti është më shumë se bashkimi i trupave – është ndërthurja e shpirtit, e mendjes dhe e vullnetit. Është fuqia e fjalës së përbashkët, që nuk thyhet nga zërat e ndarjes. Është drita që lind kur secili e sheh veten si pjesë të një mozaiku më të madh, ku secili gur i çmuar ka vendin dhe vlerën e tij.
Në të kaluarën, kombet që kanë njohur ndarjen, kanë parë si gjymtyrët e tyre janë dobësuar dhe si rrënjët e tyre janë lëkundur nga stuhitë. Por ata që kanë ditur të ruajnë unitetin, kanë gdhendur emrin e tyre në gurët e historisë dhe kanë ndërtuar civilizime që nuk shuhen me kalimin e kohës.
Sot, “Unitet” nuk është vetëm një thirrje, por një domosdoshmëri. Në një botë ku ndarja shitet si strategji, ku interesat e ngushta shpesh mbizotërojnë mbi të mirën e përbashkët, uniteti është arma më e fuqishme kundër harresës dhe rrënimit. Është ura që lidh të kaluarën me të ardhmen, është boshti rreth të cilit rrotullohet fuqia e një kombi.
Dhe nëse një popull është i bashkuar, ai mund të përballojë çdo sfidë. Sepse nuk ka zinxhir që mund të mbajë të lidhur një komb të bashkuar, nuk ka pengesë që mund ta ndalojë marshimin e tij. Uniteti është flamuri që nuk bjerë kurrë, forca që nuk tretet, drita që nuk shuhet.

“Duam shokët të lirohen nga burgu” – thirrja e zemrës dhe e drejtësisë

Në errësirën e hekurt të qelive, ku drita shndrit vetëm nëpërmjet shpresës, kumbon një thirrje që nuk mund të shuhet: “Duam shokët të lirohen nga burgu.” Nuk është thjesht një kërkesë, as një lutje, por një klithmë e ngulitur në vetë thelbin e drejtësisë. Është britma e shpirtit kundër padrejtësisë, thirrja e lirë e atyre që nuk mund të rrinë duarkryq ndërsa vëllezërit e tyre mbahen të prangosur.
Sepse burgu nuk është vetëm një ndërtesë e ftohtë me mure të larta dhe porta hekuri. Burgu është hija që bie mbi shoqërinë kur padrejtësia ngadhënjen mbi të drejtën. Burgu është kur heshtja mbyt të vërtetën, kur zinxhirët e një sistemi të verbër peshojnë më rëndë se gjykimi i drejtë. Burgu është kur liria e një njeriu zëvendësohet me errësirën e një dënimi të pamerituar.
Kush janë ata që kërkojnë lirinë e shokëve të tyre? Ata që i kanë parë të largohen me duar të lidhura, por me shpirtra të pathyeshëm. Ata që nuk mund të pranojnë që një botë e ndërtuar mbi parimet e drejtësisë dhe humanizmit të kthehet në një skenë ku triumfon dhuna dhe shtypja. Ata që e dinë se çdo padrejtësi e lejuar është një hap më shumë drejt robërisë kolektive.
“Duam shokët të lirohen nga burgu” nuk është vetëm një thirrje për ata që janë brenda, por një pasqyrë për ata që janë jashtë. Sepse nëse nuk flasim sot për të pafajshmit, nëse nuk ngrisim zërin për të drejtën e tyre, nesër mund të jetë vonë. Nëse njëri prej nesh është i burgosur padrejtësisht, atëherë asnjë nga ne nuk është vërtet i lirë.
Liria nuk është një privilegj, por një e drejtë. Dhe kur dikush e humbet atë padrejtësisht, ajo bëhet një plagë në ndërgjegjen e çdo shoqërie. E nëse kjo thirrje nuk dëgjohet sot, ajo do të bëhet stuhi nesër. Dhe kur populli të ngrihet si një trup i vetëm, kur çdo dorë të shtrëngohet në një grusht të pathyeshëm, kur çdo zë të bëhet një jehonë e madhe që trondit themelet e padrejtësisë – atëherë zinxhirët do të këputen, dyert do të hapen dhe liria do të kthehet te ata që kurrë nuk duhej t’iu mohohej.
Sepse drejtësia mund të vonohet, por nuk mund të humbasë. Dhe kur një popull kërkon lirinë për të tijtë, ai nuk do të ndalet derisa ta ketë fituar. (Vijon)