Demonstrata e vitit 1981 në Kosovë – disa parulla që u përdorën gjatë demonstratave (7)

Prof. dr. Sabile Keçmezi – Basha

Në gjirin e historisë, aty ku popujt kanë ngritur flamuj dhe kanë humbur toka, ka një të vërtetë të thjeshtë që nuk mund të tjetërsohet: Kosova u përket atyre që e mbajnë në shpirt, atyre që e kanë ujitur me djersë e gjak, atyre që e kanë mbrojtur me trupin dhe zemrën e tyre. “Kosova kosovarëve” nuk është një frazë e zakonshme, nuk është një kërkesë që mund të negociohet—ajo është një betim, një e drejtë e shenjtë, një jehonë që buron nga dheu dhe nga kujtesa e një kombi që ka paguar çmimin më të lartë për të qenë zot i vetes.
Por çfarë do të thotë Kosova kosovarëve? A është thjesht një çështje kufijsh dhe zotërimi mbi tokën? A është thjesht një pretendim për një territor? Apo është një pohim më i thellë, më i fuqishëm—se Kosova nuk është thjesht një vend mbi hartë, por një shpirt kolektiv, një identitet që nuk mund të tjetërsohet, një shtëpi që nuk mund të shitet, nuk mund të jepet, nuk mund të merret nga ata që nuk e duan me shpirt?

Kosova është më shumë se gjeografi. Ajo është një kujtim i gjallë i brezave që kanë jetuar dhe janë flijuar për të. Është loti i nënave që kanë përcjellë djemtë e tyre në luftë, është balta e arave të punuara nga duart e atyre që nuk kërkuan kurrë mëshirë, por vetëm të drejtën për të jetuar të lirë.

Historia ka qenë e pamëshirshme me këtë vend. Kosova ka parë pushtime, ka parë padrejtësi, ka parë duar të huaja që kanë tentuar ta mbajnë si plaçkë tregu, si tokë që mund të tjetërsohet nga një marrëveshje apo një dekret. Por historia ka parë edhe diçka tjetër—se Kosova nuk mund të blihet, nuk mund të shpronësohet, nuk mund të rrethohet nga tela me gjemba dhe të quhet e huaj. Sepse toka është e atyre që e duan, jo e atyre që e sundojnë. Dhe Kosova është e kosovarëve, sepse ata janë rrënjët e saj, ata janë gjaku i saj, ata janë vetë fryma e kësaj toke.

“Kosova kosovarëve” nuk është një slogan i rastësishëm, por një parim që ka lindur nga dhimbja dhe qëndrimi, nga refuzimi për t’u gjunjëzuar para atyre që kanë dashur ta tjetërsojnë identitetin e saj. Sepse një komb që nuk është zot i shtëpisë së tij, është i dënuar të endet si një hije në historinë e popujve të mëdhenj. Dhe Kosova nuk është një hije – ajo është një dritë, një fitore e mundimshme, një realitet që nuk mund të mohohet.

Kosova u takon atyre që kanë ecur mbi këtë tokë, që kanë varrosur të dashurit e tyre në këtë dhe, që kanë folur me gjuhën e saj, që e kanë mbajtur në zemër edhe kur u detyruan të largohen prej saj. Kosova nuk është një dhuratë nga historia – ajo është një amanet që është mbajtur gjallë përmes sakrificave, përmes betejave të mëdha dhe rezistencës së heshtur të popullit të saj.

Të thuash “Kosova kosovarëve” nuk do të thotë të mbyllësh dyert, nuk do të thotë të ndërtosh mure, por të pohosh një të drejtë të patjetërsueshme – të drejtën për të qenë i lirë, për të jetuar pa frikë, për të mos qenë më kurrë i nëpërkëmbur në tokën tënde.
Kosova është e kosovarëve jo sepse e thonë kufijtë, jo sepse e njohin të tjerët, por sepse e thotë vetë toka e saj, që ka njohur vetëm një popull si të vetin, një popull që ka duruar, ka luftuar dhe ka fituar të drejtën për të mos qenë kurrë më skllav.
Sepse një vend nuk është i atyre që e sundojnë me forcë, por i atyre që e mbajnë në shpirt. Dhe Kosova, që ka parë shumë padrejtësi, më në fund duhet të jetë vetëm një gjë – ajo që ka qenë gjithmonë: shtëpia e bijve të saj.

“Jashtë kolonialistët”

Në tokën e mbushur me kujtesën e brezave, ku rrënjët e historisë gërshetohen me dhembjen dhe krenarinë, gjithmonë ka pasur një betejë të heshtur dhe të përgjakshme: atë mes atyre që e deshën këtë vend si një nënë, si një amanet të shenjtë, dhe atyre që e panë atë si një plaçkë, si një tokë për ta shfrytëzuar, si një trup pa shpirt që mund të grabitej pa ndjenjë faji. “Jashtë kolonialistët” nuk është një fjalë e zakonshme. Është një britmë që buron nga gjoksi i një populli të lodhur nga shtypja, i ngopur me padrejtësi, i plagosur nga historia, por i pamposhtur në shpirtin e tij. Kjo thirrje është si një rrufe në qiellin e errët të robërisë, si një kushtrim që zgjon ndërgjegjen kombëtare dhe kërkon atë që është e drejtë: largimin e çdo dore të huaj që vjen për të shtrydhur, për të sunduar, për të mohuar identitetin e një populli.
Kolonializmi nuk është vetëm pushtim ushtarak. Ai është një hije që zgjatet në shekuj, një skllavëri e re e maskuar si administrim, një formë e pushtetit që nuk mban armë të dukshme, por që ndrydh gjuhën, zhduk kulturën, fshin identitetin dhe e bën popullin të harrojë veten. Kolonializmi është një rrjet i ndërlikuar gënjeshtrash që e bën të shtypurin të besojë se zgjedha është fati i tij i natyrshëm.
Por populli i Kosovës dhe i çdo toke shqiptare nuk është lindur për të qenë i nënshtruar. Në damarët e tij rrjedh gjaku i atyre që luftuan për të mos qenë asnjëherë skllevër. Dhe prandaj, kur thërret “Jashtë kolonialistët”, ai nuk po kërkon vetëm të largojë pushtuesin e ditës, por edhe hijen e të gjitha padrejtësive që kanë mbuluar këtë truall ndër shekuj. Kjo thirrje është betimi i një kombi që nuk do të lejojë më të tjetërsohet, që nuk do të pranojë më të jetë pronë e të huajve, që nuk do të jetojë më nën hijen e atyre që e shohin si një tokë për ta sunduar dhe jo si një vend për ta respektuar.
Jashtë kolonialistët! Sepse toka e lirë është e atyre që e duan me shpirt, që e mbrojnë me gjak dhe që e ndërtojnë me dashuri. Dhe asnjë pushtues, asnjë dorë grabitqare, nuk mund të marrë atë që i përket zemrës së një kombi të gjallë!

“Jashtë të shiturit”

Në historinë e çdo kombi, gjithmonë ka pasur dy rrugë: rruga e qëndresës dhe rruga e dorëzimit, rruga e atyre që e mbrojnë tokën me shpirtin e tyre dhe rruga e atyre që e shesin atë për një grusht përfitimesh. Dhe mes këtyre dy udhëve, populli gjithmonë ka bërë një zgjedhje të qartë: “Jashtë të shiturit!” – një thirrje e lartë dhe e prerë kundër atyre që e kanë kthyer besnikërinë në mall tregu, që e kanë ndërruar ndërgjegjen me monedhën e tradhtisë. Sepse të shiturit nuk janë thjesht njerëz; ata janë hija e errët që përpiqet të mbysë dritën e një kombi. Ata nuk mbajnë armë të hapura, por bëjnë pazar me fatin e popullit në tavolina të fshehta. Ata nuk luftojnë në beteja, por i shesin betejat për ca privilegje të vogla. Ata nuk mbrojnë pragun e shtëpisë, por e shesin atë për një vend në hijen e pushtuesit.

Historia i ka parë këta njerëz – fytyrat e tyre ndryshojnë, por thelbi i tyre mbetet i njëjtë. Janë ata që buzëqeshin ndërsa kombi vuan, që përulen përballë të huajve dhe ngrihen kundër të vetëve, që harrojnë rrënjët e tyre për hir të premtimeve boshe. Dhe populli i ka njohur, i ka dënuar, i ka larguar. Sepse nuk mund të ketë vend në zemrën e një kombi për ata që nuk e ndiejnë atë si të shenjtë.
“Jashtë të shiturit” është një betim për pastrim, për dinjitet, për të mos lejuar që e ardhmja të ndërtohet mbi themele të kalbura. Është një klithmë për ta mbrojtur veten nga ata që e kanë shitur shpirtin, që kanë ndërruar lirinë me robëri, që kanë harruar se toka e një populli nuk është valutë për pazare politike.

Sepse liria nuk mund të blihet, as të shitet. Dinjiteti nuk mund të tjetërsohet. Një komb i vërtetë ngrihet mbi shpatullat e atyre që e mbrojnë, jo të atyre që e nxjerrin në treg. Dhe për këtë arsye, si një lumë që pastron rrjedhën e tij, si një erë që largon pluhurin nga maja e maleve, populli thërret me zërin e tij të pashuar: “Jashtë të shiturit! Jashtë ata që e kanë harruar betimin ndaj atdheut! Jashtë ata që nuk janë të denjë për të ecur në tokën që gjyshërit tanë mbrojtën me gjak!”

“Rroftë revolucioni”

Dikur, nga thellësitë e natës së gjatë të padrejtësisë, u dëgjua një britmë që tronditi themelet e botës: “Rroftë Revolucioni!” Një thirrje që nuk ishte vetëm tingull, as vetëm fjalë e shkruar në pankarta. Ishte frymë, ishte gjëmim i historisë, ishte një klithmë e të shtypurve që nuk mund të heshtnin më. Ishte zëri i atyre që ishin mësuar të ecin të përkulur dhe që për herë të parë ngritën kokën drejt qiellit.
Revolucioni nuk lind në heshtje, nuk shfaqet në hije si një vizion i paqartë. Ai vjen si furtunë, si tërmet, si rrufe që ndriçon terrin. Ai rrjedh nga zemrat që nuk durojnë më, nga shpirtrat që refuzojnë të mbeten skllevër të një bote të padrejtë. Ai është e pamundura që bëhet e mundur, ëndrra që thyen zinxhirët dhe i jep frymë një epoke të re.

Por ç ‘është revolucioni? A është ai një shkatërrim, apo një rilindje? A është ai një flakë që djeg gjithçka, apo një dritë që çan errësirën? Historia ka parë revolucione që kanë lindur nga dhimbja dhe shpresat e vrara, nga zemrat që rrihnin në ritmin e lirisë. Nga Bastilja e shkatërruar në Parisin e revolucionit, te sheshet e mbushura me flamuj të kuq, nga betejat e lëvizjeve çlirimtare, te rrugët ku studentët brohorisnin për një botë më të drejtë, revolucioni ka qenë gjithmonë më shumë se një luftë – ka qenë një këngë e popujve që kërkonin dritën.

Por a ka fituar ndonjëherë revolucioni? A ka sjellë ai lirinë që ëndërronte? Apo ka rënë viktimë e idealit të vet, është gllabëruar nga hija e pushtetit që ai vetë e krijoi? Sepse revolucioni nuk përfundon kur rrëzohet një mbret, kur shkatërrohet një sistem, kur hapen dyert e një burgu. Ai është një betejë që duhet të vazhdojë në zemrën e çdo njeriu që refuzon të pranojë padrejtësinë si fat.

Në çdo kohë, në çdo cep të botës, ka ende zëra që thërrasin: “Rroftë Revolucioni!” – por jo si një britmë për luftë, as si një kërkesë për gjak. Sot, ai duhet të jetë një klithmë për drejtësi, një betim për barazi, një fjalë e pathyeshme për një botë më të mirë. Ai nuk është më një marsh i armatosur, por një revoltë e mendjes, një forcë që shkund çdo padrejtësi, një dritë që refuzon të shuhet.

Dhe për aq kohë sa në një skaj të botës ka njerëz që mbyten nga padrejtësia, për aq kohë sa ekzistojnë ata që shtypin dhe ata që shtypen, për aq kohë sa ka duar që mbajnë vargonj dhe zemra që rrahin për liri – revolucioni nuk ka mbaruar. Ai nuk është një histori e së shkuarës, ai është një premtim për të nesërmen. Prandaj, rroftë revolucioni! Jo si një përsëritje e errët e së djeshmes, por si një pishtar i ndezur për një botë që duhet të bëhet më e drejtë. Ai nuk është vetëm kujtesa e një kohe të shkuar, por është fryma që i bën njerëzit të guxojnë të ëndërrojnë dhe të ndryshojnë fatin e tyre.

Parulla “Poshtë revizionizmi”

Në udhët e historisë, ku kombet luftojnë për të ruajtur kujtesën dhe të vërtetën e tyre, një rrezik gjithnjë ka qëndruar i fshehur, i heshtur, por vdekjeprurës: revizionizmi. Nuk është një armik që vjen me ushtarë e armë, as me kërcënime të hapura, por një gërryerje e ngadaltë e asaj që dikur ishte e shenjtë – së vërtetës. Dhe kur dikush thërret “Poshtë revizionizmi”, ai nuk po flet vetëm kundër një rryme ideologjike, por kundër çdo përpjekjeje për të tjetërësuar historinë, për ta shndërruar të kaluarën në një pasqyrë të thyer, ku e vërteta humbet brenda copëzave të gënjeshtrave të vogla.

Çfarë është revizionizmi? Në dukje, një përpjekje për të rishikuar ngjarjet, për të parë të shkuarën me një sy tjetër. Por kur ky rishikim nuk vjen nga e vërteta, por nga interesat e atyre që duan ta manipulojnë atë, ai bëhet një vegël e rrezikshme – një armë që nuk vret trupin, por mendjen, një helm që nuk dhemb në çast, por shkatërron ndërgjegjen e një populli dalëngadalë.

Revizionizmi është ndryshimi i së vërtetës për hir të pushtetit. Është mohimi i sakrificave, është fshirja e kujtesës kolektive, është manipulimi i gjeneratave të reja për t’i bërë të besojnë se ajo që dikur ishte qëndresë, ishte gabim, dhe ajo që ishte luftë për liri, ishte kotësi.
Dikur, heronjtë nderoheshin, gjaku i derdhur nuk harrohej, dhe e kaluara shërbente si mësim për të ardhmen. Por me kalimin e kohës, ata që duan ta sundojnë të tashmen përmes gënjeshtrës, mundohen të tjetërsojnë të shkuarën. Ata nuk vijnë me dhunë, por me fjalë të buta. Nuk sulmojnë me armë, por me libra të rishkruar, me filma që harrojnë të tregojnë të vërtetën, me heshtjen e imponuar mbi plagët që nuk janë mbyllur.

Kur një komb pranon të harrojë të kaluarën, ai e humb të drejtën për të vendosur mbi të ardhmen e tij. Kur e vërteta ndryshohet sipas interesave të të fuqishmëve, atëherë çdo sakrificë e bërë për liri, çdo gjak i derdhur për të drejtën, bëhet i pavlerë. Dhe kështu, dalëngadalë, ajo që dikur ishte një betejë për drejtësi, shndërrohet në një “keqkuptim historik”, dhe ata që dikur u quajtën tradhtarë, kthehen në “vizionarë”.

Kështu funksionon revizionizmi – ai nuk e ndryshon historinë në mënyrë të hapur, por e zbeh ngadalë, duke krijuar hije mbi të, derisa një ditë, ajo që dikur ishte e qartë, bëhet e dyshimtë. Dhe një komb që nuk është i sigurt për të shkuarën e tij, është një komb që mund të drejtohet lehtësisht nga të huajt.

Të thuash “Poshtë revizionizmi” nuk do të thotë të kundërshtosh të vërtetën. Përkundrazi, është një thirrje për ta mbrojtur atë. Është një refuzim për t’u bërë viktimë e manipulimit historik. Është një akt qëndrese ndaj atyre që duan të bëjnë tregti me kujtesën e një kombi, duke shitur historinë tek më i forti, tek ai që ka më shumë ndikim, tek ai që di të fshehë më mirë gënjeshtrën brenda të vërtetës.
Sepse një komb i fortë nuk është ai që ka vetëm ushtri dhe ekonomi – por ai që nuk e lejon veten të harrojë. Ai që e njeh historinë e tij dhe nuk e lejon të tjerët t’ia shkruajnë sipas interesave të tyre.

Nëse harrojmë, nëse e pranojmë manipulimin, nëse lejojmë që sakrifica e brezave të shkuar të tjetërsohet, atëherë ne nuk jemi më zotë të fatit tonë. Dhe atëherë, një ditë, fjalët tona, librat tanë, historia jonë, nuk do të jenë më tonat. Do të jenë thjesht versione të shkruara nga ata që e duan Kosovën dhe të kaluarën e saj si një histori të deformuar, të kontrolluar, të rishkruar sipas nevojave të tyre.
Por sa kohë që ekziston një zë që thërret “Poshtë revizionizmi”, sa kohë që dikush refuzon të harrojë, sa kohë që e vërteta jeton në zemrën e një populli, atëherë historia nuk mund të tjetërsohet. Dhe e kaluara do të mbetet një fener i ndezur, që ndriçon të ardhmen e një kombi që nuk pranon të jetë rob i gënjeshtrës.

Parulla “dikush në kolltuk, dikush pa bukë”

Në skenën e jetës, ku të gjithë ecin nën të njëjtin qiell dhe mbajnë të njëjtën peshë të ekzistencës, ka një ndarje të hidhur, një kontrast që ther si thikë: “Dikush në kolltuk, dikush pa bukë.” Një fjali e thjeshtë, por që në vete mban gjithë peshën e padrejtësisë, gjithë absurditetin e botës që kemi ndërtuar.

Diku, në zyrat e luksit, aty ku perdet e rënda fshehin vendime të marra pa dridhjen e ndërgjegjes, ku aroma e pasurisë mbyt çdo gjurmë dhembjeje, dikush mbështetet në kolltukun e butë të privilegjit. Një filxhan kafeje e shtrenjtë, një marrëveshje e nënshkruar mbi letra të arta, një peshë që nuk rëndon mbi shpinën e tyre, por mbi supet e atyre që qëndrojnë përtej dritareve, në rrugë të ftohta dhe shtëpi të varfra.
Dhe atje, në hijet e harresës, dikush numëron monedhat për një copë bukë. Një nënë që ndan pak më shumë për fëmijën, një i moshuar që numëron ditët mes pensionit të vogël dhe çmimeve që nuk ndalen së rrituri, një fëmijë që shikon vitrinat e mbushura, por e di që nuk do të mund t’i prekë kurrë ato që sheh.

Kjo nuk është thjesht një fatkeqësi individuale, nuk është një histori që ndodh vetëm një herë. Është një model i përsëritur, një sistem i ndërtuar mbi ndarjen mes atyre që vendosin dhe atyre që vuajnë pasojat, mes atyre që kanë më shumë se ç’u nevojitet dhe atyre që kanë më pak se ç ‘është e domosdoshme.

Dikur, kur një njeri nuk kishte bukë, ishte tragjedi. Sot, kur mijëra nuk kanë bukë, është statistikë. Kur një njeri jetonte në luks teksa të tjerët vuanin, ishte skandal. Sot, është realiteti i zakonshëm i përditshmërisë.

Ata që ulen në kolltuk nuk ndjejnë të ftohtin e rrugës. Nuk ndjejnë uri, sepse në tryezat e tyre nuk ka mungesë. Nuk e dëgjojnë klithmën e atyre që mbesin pas, sepse tapetet e trashë të zyrave të tyre kanë mbytur çdo jehonë të realitetit. Dhe kështu, ngadalë, padrejtësia bëhet normale. Ndarja bëhet e përhershme. Kolltuku bëhet fron, dhe uria bëhet burg për ata që nuk patën fatin të jenë në anën e duhur të historisë.

Por pyetja mbetet: A iështe kjo bota që duam? Një botë ku një pjesë e njerëzve jeton përtej nevojave, ndërsa një pjesë tjetër lufton për mbijetesë? Një shoqëri ku të ngopurit nuk e dinë shijen e uri-së, dhe ata që kanë uri nuk e njohin ngopjen?
“Dikush në kolltuk, dikush pa bukë” nuk është vetëm një fjali—është një akuzë, është një jehonë e një realiteti që nuk mund të pranohet si i pandryshueshëm. Sepse një shoqëri nuk mund të quhet e drejtë për sa kohë që kolltuku i pushtetit është i mbushur me rehati, ndërsa tavolina e popullit është e zbrazët. Nuk mund të ketë paqe aty ku ka uri, nuk mund të ketë drejtësi aty ku disa nuk luftojnë kurrë për të mbijetuar, ndërsa të tjerët luftojnë çdo ditë vetëm për një kafshatë.

Dhe një ditë, kur ata që janë të uritur të mos kenë më asgjë për të humbur, kur të kuptojnë se nuk mund të hanë më premtime boshe, kur të kuptojnë se kolltuku është i butë vetëm për ata që nuk e kanë njohur asnjëherë dhimbjen, atëherë historia do të ndryshojë.
Sepse bota nuk i përket vetëm atyre që kanë – i përket edhe atyre që presin me duart bosh, por me zemrën të mbushur me shpresë se një ditë, drejtësia do të vijë. Dhe kolltukët nuk do të jenë më vende të heshtura për të fuqishmit, por dëshmi e një kohe kur të gjithë do të kenë vend në tryezën e jetës. (Vijon)