Nga: Rrustem Berisha

Vlora Nikçi, aktore e lindur në Pejë, ka bërë një punë shumë të vlefshme si mbledhëse e folklorit burimor të Rugovës. Ajo, pos të tjerave, ka shënuar nga njerëz të afërm të familjes dhe të farefisit një numër këngësh erotike, që i ka përgatitur për t’i botuar në një vëllim të veçantë me titull “Kangë popullore erotike”.
Janë dy arsye që të gëzojnë për botimin e kësaj vepre me këngë popullore. E para, është se këngët këtu janë të një visi të Kosovës, i cili ka krijuar, interpretuar dhe ruajtur deri më sot margaritarët më të mirë të këndimit popullor. E dyta, këngët erotike janë të vjela nga një femër, e cila Rugovën e don si të rrallët që e duan vendin e prindërve të saj.
Po të kaloje nëpër Rugovë para dyzetë vjetësh do të deheshe me shijen e këngëve, që i këndonin interpretët e atjeshëm. Madje, jo vetëm profesionistët këngëtarë, por edhe të tjerët, sa të mbushej mendja se të gjithë janë edhe poetë popullorë edhe interpretë. Këngë erotike e të tjera këndonin burrat, këndonin edhe gratë. Do të ndieje ngrohtësi e krenari duke dëgjuar këngët kreshnike dhe ato të trimërisë (historike). Këto të fundit personazhe i kishin trimat e vendit, që u përleshën me armiq të shumtë në të gjitha periudhat historike deri në kohën tonë. Do të humbje, po ashtu, në një botë lumturie e kënaqësie duke dëgjuar lirikën e dashurisë, e cila t’i shfaq para vetit mjediset e gjallë, të ashpër me të gjitha përjetimet që bie dashuria.
Nga dy herë në dy rastet që eca nëpër këtë trevë e kam të qartë se adhurimi për këngët rugovase ka ardhur duke m’u shtuar .
Në këngët e dashurisë do të parakalojnë pamje të këndshme të relievit malor, të skenave të shkathta të aktiviteteve të personazheve që janë të mbushur me shpresa e gëzime, të cilët e mposhtin frikën, duke mësyrë edhe në rreziqe… Pra, ato këngë tregojnë një zjarr të papërmbajtur të njerëzve të rinj. Kjo lirikë e bukur e mbreslënëse buron këtu, e vetëm këtu, nga krojet e kthjellta me ujë të ngrirë dhe vërshon anët e thepave për të zbritur në livadhe, ndër hije të freskëta, në dyert e dbanave e në logje ku rrinë ”çobania”. Pra, në shpirtin e kalimtarit nëpër Rugovë kështu do të dukej e kështu, besoj, do përjetoheshin jehonat e këngëve. Nuk është ndryshe kur ndesh në tufat e bagëtive dhe në portat e “staneve” mikpritëse atje.
Sinqerisht kjo është arsye për gëzimin e parë për këtë libër.
Arsye tjetër e gëzimit është vetë vjelësja e këngëve, të cilës i ka lindur ideja, i është shtuar dashuria, i është rritur entuziasmi e forcuar vullneti të vjelë këngë ertotike në kohë mjaft të vonë për vjelje, kur gati nuk po mbetet subjekt interpretues i këngëve të mirëfillta popullore të kësaj ane. Tufat nuk janë më, as barinjtë të bashkuar dhe shumë rrallë hapet ndonjë derë “stani”. Prandaj, ekzistenca praktike e këngëve lirike të dashurisë po përjeton mohim të përditshëm.
Mbledhja kaq e vonë e këngëve e ka si shoqëruese gëzimin e brengën… Mund të gëzohemi që ende jehona e këngës së dashursië i mbush bjeshkët e Rugovës. Mund të brengosemi se këto motërzime kanë mungesat e harresës, mungesat e përfytyrimit të një jete me traditë të fortë zakonore dhe rend të jetesës familjare. Ndërkaq, subjektet që e gjallërojnë traditën e këndimit janë pak më larg gjeneratës së vjetër. Ata janë transformuar tashmë në banorë të rinj, si me të folurit e avancuar, po edhe me sjelljet e reja të ardhura nga arsimimi i popullsisë. Kështu, këngët kanë humbur disa nga shënjat e kohës përkatëse. Do të thotë ka ikur pak e folmja autoktone rugovase.
Mbledhja e vonë i bart këto brenga për mungesat e cilësisë së këngëve. Megjithatë, këto këngë e kanë të theksuar aktivitetin e dashurisë, ndjeshmërinë erotike e cilësojnë si qëllim kryesor të protagonistëve të tyre në moshën më të shëndetshme dhe më të lumtur në mjedisin me bukuri rurale, pothuaj se magjike.
Vetë Vlora Nikçi, vjelëse e këngëve dhe publikuese e tyre, ka dëgjuar këngët duke parë botën e rinisë aty e duke u bindur për kënaqësitë që zgjojnë ato në shiprtërat e të rinjve. Këto mbresa të rrethit të saj do ta kenë motivuar për këtë angazhim në fushën e veçantë të artit popullor.
Pse ajo i pagëzon këngë erotike, e jo dashurie?
Të tilla ajo i mendon, me plot të drejtë. Dashuria midis mashkulit e femrës është erotikë sensualiste, sepse ndryshe kuptimi i saj do të ngelte në gjusmërrugë. Si e tillë, do të ishte i pavlerë. Dashuria midis mashkullit e femrës gjithmonë e ka cakun në aktin që e përfundon. Për më tepër, në këngë dashurojnë edhe personazhe të martuara, madje dashurojnë, p. sh. partneri i martuar me të pamartuaren dhe e kundërta. Kënga na thotë se erotikën e synojnë edhe pleqtë. Janë të ndryshme fillimet e dashurisë, me puthje të gjymtyrëve që e karakterizojnë bukurinë e gruas… Të gjitha përpjekjet, u thanë, e nuk u thanë, e lënë të kuptohet se përfundojnë në një tabllo sensuale… Aktet zhvillohen vullnetshëm edhe në çastet kur mendohet se rreziku u rrin afër. Do të thotë veprohet deri në pushtimin shpirtëror e fizik të trupit të partneres me të gjitha mjetet e mundësitë paraprirëse:

‘Xirre cicën, lag’ja gojën.
– Kape djalë, t’ u preftë ora!
Të kam avitë cicën tu goja,
T’ u preftë ora e nafaka,
A po e sheh se na shkoj nata?!

Ose:

– T’ i puthsha unë sa i puth ni tjetër’
T’ puthsha synin me gjithë vetull,
Të puthsha faqen me gjithë mjekër.
T’ haksha cicat për dar sjetull!…

Këngët e thonë situatën kur burri e gruaja bëjnë qejfe dashurie secili për vete, shembull tipik që konkretizon dhe arsyeton pagëzimin erotik të këtyre këngëve.
Ja si vepron burri:

Veç kur vjen ma fort po m’ don
Sikur ujku m’ kap e m’ lshon.
Në shpi t’vet djali kur shkon,
E ka nusen, qi e qorton:
“Ku je kjen e vjen kaq vonë,
Ku je kjen qi je vonua,
A po m’ ‘pa a don me m’ lshua…”

Ngacmimet, joshjet, përkdheljet e të tjera janë vetëm një nisje për pushtimin fizik e shpirtëror të femrës. Prandaj, mund të thuhet se askush nuk i ka pagëzuar këngët erotike nga droja e turpit. Të popujt e tjerë janë botuar edhe krejtësisht me shprehje te lira sensuale dhe e kanë pasuruar talentin krijues të rapsodëve, duke e trajtuar në art jetën komplete të banorëve të tyre. A mund të fshihen gjërat që i di secili njeri i rritur? A duhet të fshihen ato që këta të martuar i ushtrojnë çdo natë si aktivetet më të këndshme?
Një numër i konsederueshëm këngësh të kësaj natyre te ne nuk janë botuar deri tash. Ka në arkivin e IAP, ka sigurisht në dosjet e mbledhësve, dhe, do të ishte mirë që të botohen, sikurse janë botuar llojet e tjera të poezisë popullore.
Vlora Nikçit duhet t’i njihet merita për këtë pagëzim të librit, për botimin e këtyre këngëve nga visi i Rugovës. Libri i pagëzuar kështu e dëbon nga mendjet e turbullta të njerëzve një tabu për ruajtjen apo prishjen e moralit që disa nga njerëzit e kohës sonë e kanë ende në kokat e tyre…
Këngët e kësaj përmbledhje janë variante të këngëve të botuara edhe në publikimet e tjera të deritashme. Variantet gjithmonë kanë qenë me interes për studiuesit, por edhe begati e artit të këngës. Subjektet interpretues në ndonjë rast i kanë imputuar vargje të një kënge në tjetrën, por kjo është dukuri shumë e shpeshtë që e bëjnë bartësit e folklorit. Me këtë sinjal do të ishte mirë që të gjitha atyre “mori e mira”.e “mori e bardha”, që u është bërë me gisht si të turpshme, të dalin në dritë në botime si ky që e ka përgatitur Vlora Nikçi. Tërë krijimtarisë së tij populli në bazë të mendësisë së vet i ka dhënë vlerën meritore artistike dhe të drejtën për të jetuar.
Në këtë libër lexuesi do t’i shohë edhe pikturat, që janë produkt i frymëzimeve që këngët i nxisin dhe i zgjojnë në botën e brendshme të secilit, që dashurinë e kupton dhe e përjeton si aktivitet normal të njerëzve.
“Kangët popullore erotike“, të mbledhura nga Vlora Nikçi, pos interesit përmbajtjesor, deponojnë në folklorin tonë vlera të rëndësishme të artit dhe vlera të rendit e të sjelljes së shoqërisë shqiptare.
Këto fjalë si parathënie e shkurtër e këtij libri nuk do merren me to. Këtu u bë një lajmërim i përgjithshëm paraprijës për këtë botim folklorik. Në këtë rast bashkë me vlerat e artit popullor është me rëndësi të çmohet edhe puna e vjelëses. Besoj se asaj do t’ i mjaftojë kënaqësia, që i sjell vetë botimi i librit…
Në Rugovë nuk vërshojnë më tufat e mëdha të bagëtive, nuk dëgjohet zëri i fortë i barinjve, nuk hapen shumë dyer bujare të “staneve”. Atje është rralluar shumë popullsia. Megjithatë, nga andej zbret një ble i vogël këngësh erotike, i cili shpreh gëzimin e banorëve të këtij visi. Kjo është shenjë shprese se në Rugovë ka ende gjallëri dhe se atje do të vazhdojnë të jetojnë prapë këto këngë…