Ragip Shala

Vitet e 80-ta , Kosovën e veqojnë dy ngjarje historike : Pranvera Republikane e 81-tës , dhe Pranvera Republikane e 89-tës . Të dy këto Pranvera përbëjnë një kundërvënje ndaj nacionalizmit , shovenizmit dhe hegjemonizmit serbomadhë .Derisa për Pranverën Republikane të 81-tës , mjaftë është shkruar , debatuar , madje është mbajtur simpozium
shkencorë , për Pranverën Republikane të 89 , fare pak është folur , shkruar apo pasqyruar në mjetët e komunikimit masivë , madje është mbuluar tërsisht me një rrjetë
harresëje enigmatike .

Sikur Pranvera e 81-tës , ashtu dhe e 89-tës kanë të përbashkëta dhe të veqantat e tyre në bazë të zhvillimëve të rrethanave politike , sociale , ekonomike të kohës .

E veqanta e këtyre dy Pranverava , është në organizimin e tyre , përmasat e ushtrimit të
terrorit shtetërorë jugosllavë ndaj demonstrusve , sidomos numri i të vrarëve dhe të plagosurve gjatë atyre demonstratave .

Nëse Pranvera e 81-tës , shpërtheu spontanisht
me 11 mars , Pranvera e 89-tës nuk ishte spontane , as e rastësishme , por ishte e organizuar ,e kordinuar nga një qendër veprimi , nga Komiteti Drejtusë i LPK -s në krye
me sekretarët organizativë dhe politik Afrim Zhitia dhe Fadil Vata .

Pastaj e veqanta tjetër është numri i të vrarëve dhe të plagosurve .

Në pranverën e 81-tës , janë vrarë mëse 11 demnostrusë dhe disa dhjetëra janë plagosur , kurse në Pranverën e 89-tës janë vrarë 56 demonstrusë , dhe janë plagosur mëse 350 .
E përbashkëta e dy Pranverave Republikane është parashtrimi i kërkesës së drejtë dhe të ligjshme për avansimin e Kosovës në rangë Republike në federatën jugosllave , dhe kundërshtimi apsolutë i LK të Kosovës në njërën anë dhe RSFJ-s në anën tjetër .

E përbashkët tjetër e dy pranverave republikane është : terrori shtetërorë jugosllavë , i komaduar nga gjeneralët serb , persekutimi i pa shembullt ndaj rinisë shqiptare që kerkonin Kosovën Republikë .

Janë të shumta shkaqet e shpërthimit të Pranverës Republikane të 89 -tës , por do t’i veqoja shtypjen politike dhe ekonomike , pa barazinë
sociale si dhe terrorin ushtarako -policorë jugosllavë ndaj Kosovës , që kulmoi me ndryshymet e dhunshme kushtetuse në Mars 1989.

Bazamentin e terrorit shtetëror jugosllavë e përbënte Platformën Politike e RSFJ për Kosovën , me të cilën iu hap rruga e ushtrimit të terrorit , segregacionit ndaj popullit shqiptarë në Kosovë.

Përndjekjet , arrestimet , burgosjet , diferencimet u bënë rutinë e përditshme në Kosovë
nën moton e ,, luftës kundër nacionalizmit dhe irredentizmit shqiptarë ‘’

Nga viti 1981 – 1988 , mëse 800 mijë persona janë trajtuar nëpër stacione të milicisë , mëse 10 mijë persona janë dënuar për kundërvajteje dhe burgë të rëndë , dhe mijëra të tjerë janë diferencuar e leqitur nga aktiviteti politik , kulturorë , arsimorë , sportivë , dhe aktivitetët tjera .

Në krye të asaj fushate përndjekëse , duke u shërbyer me Platëformën Politike të RSFJ
dhe Memorandumin e Akademisë së Shkencave të Beogradit , veqohën banda e
komisarëve politik të Lidhjës Komuniste : Ali Shukriu , Azem Vllasi , Veli Deva , Kolë
Shiroka , Rrahman Morina etj . Kjo bandë e pesëshit u tregua më besnike ndaj apetitëve të nacionalizmit dhe shovenizmit serb , të cilët , për interesa personale , karrieriste sakrifikuan interesat jetike të popullit të Kosovës .

Diferencimet ideo – politike , përjashtimi i mësimëdhënësve , profesorëve nga procesi i ligjerimit , pastaj ritushimi në lektyrat shkollore , letërsi, histori , gjeografi etj , të komanduar nga komisari politik i
Lidhjës Komuniste Azem Vllasi përbënte më tepër se një Krim Kulturocidi ndaj Kosovës .

Ky terror sistematik i bandës së pesëshit i krijoi rrethana të përshtashme nacional – shovenizmit dhe hegjemonizmit serb për ambiciet e tyre etatiste dhe unitariste në federatën jugosllave në përgjithësi dhe ndaj Kosovës në veqanti ,që të ndërmerrnin veprime konkrete për ndryshime kushtetuse në organet udhëheqëse të RSFJ .

Nën presionin serb , Kryesia e RSFJ ,në janar 1987 propozoi ndryshimet kushtetuse që përfshinte 29 amandamente , pasataj ky veprim i hapi shtigje Kuvendit të Serbisë që pa humbur kohë të vendoste për ndryshime në Kushtetutën e Serbisë . Më 14 Shtator 1987 , Kuvendi i Serbisë u dergoi propozimet për ndryshime kushtetuse Kuvendit të Kosovës dhe kuvendit të Vojvodinës .

Më 22 Stator 1987 , Kuvendi i Kosovës miratoi propozimet për ndryshime në Kushtetutën e Kosovës që përfshinte ndryshimin e 140 dispozitave në amendamentët 18 – 51.

Komiteti Krahinorë i LK, Kryesia e KSA të Kosovës dhe Këshilli ekzekutivë i Kosovës , njëzëri dhanë pëlqimin për ndryshime kushtetuse , dhe përmes Komisionit për ndryshime kushtetuse konstatonin se Kosova nuk do humbiste asgje me ndryshimet kushtetuse .

Në shërbim të ndryshimëve u rreshtuan mjetët e komunikimit masivë , si dhe institucionët shekncore e arsimore. Gjatë tër muajit Tetorë 1988 u zhvilluan diskutimet publike , në 1800 organizata themelore të LK , në 360 Konfrenca aksionale dhe në 2500 Organizata të Punës së Bashkuar , dhe quditërisht në tër ato diskutimet ka rezulltuar pelqimi për ndryshime kushtetuse me arsyetim se ,, Kosova nuk humbë asgjë me ndryshimet Kushtetuse ‘’?!

Natyrishtë në ballë të diskutimëve për ndryshime ishin 120 mijë anëtarë të LKJ , 50 mijë
anëtarë të LRS ,dhe 350 mijë anëtarë të Lidhjës Socialiste të Kosovës .

Dakordimi i tër ati
mekanizmi për ndryshime , shkaktoi një paknaqësi në popull , icili tani më ishte i braktisur , por dhe i ngujuar nga rrethimi ushtarako – policorë jugosllavë .

Pikërisht në këtë kohë , kur populli ishte i tradhëtuar dhe i braktisur , në horizont shfaqet Beteja politike në mes të autonomistëve dhe republikanëve të Kosovës .

Përballë të 120 mijë komunistëve të Kosovës , u barrikadua LPK-ja , me kërkesën e drejtë dhe të ligjshme : Kosova Republikë , kerkes e cila thelloi më tej hendekun në mes të popullit dhe srukturave udhëheqëse të KSA. Kosovës .

Beteja politike në mes autonomistëve dhe republikanëve rezulltoi me një pakënaqësi popullore që ushfaq gjatë marshimit të minatorëve të Trepçës për në Prishtinë , dhe marshimi i 500 mijë qytetarëve nga Komunat e Kosovës gjatë nëntorit 1988 .

Politika qyqare dhe kapitulluse e udhëheqësve krahinorë në krye me bandën e pesëshes komuniste shkatoi ngujimin në zgafellë të 1200 minatorëve të Trepçës , si dhe solidarizimin e studentëve dhe tër popullit me minatorët e Trepçës .

Ishte LPK-ja që një tubim të Nëntorit 1988 e shëndrroi në demonstratë për Kosovën Republikë . Ishte LPK -ja që gjatë grevës së minatorëve të Trepçës zbriti në zgafellë tek minatorët për t’i bindur
që të parashtronin vetëm një kerkesë : Kosovën Republikë , por që u pengua nga LK e
Kosovës dhe RSFJ .

Në këtë kohë skenën politike të KSA të Kosovës do ta përbënin tre koncepte politike :
a ) Kosova autonomi sipas kushtetutës së vitit 1963
b ) Kosova autonomi sipas kushtetutës së vitit 1974
c ) Kosova Republikë .

Koncepti i parë dhe i dytë përfaqësohej nga Lidhja Komuniste e Kosovës , me protagonist Ali Shukriun , Rrahman Morinën dhe Azem Vllasin .

Koncepti i tretë Kosova Republikë përfaqësohej nga LPK në krye me sekrertarin organizativë Afrim Zhitinë .

Ky trekëndësh koncepte politike të LKJ-s në një anë dhe
LPK- në anën tjetër do përbënte thelbin kyq të çështjes politike të Kosovës në krizën
jugosllave gjatë vitit 1989 .

Politika autonomiste e LK të Kosovës -s rezulltoi me votimin e
ndryshimëve kushtetuse në Kuvendin e Kosovës më 23 mars 1989 që u pasuan me
protesta dhe demonstrata gjithandej Kosovës , të organizuara nga LPK .

Kryesia e RSFJ-s me shpalljën e gjendjës së jashtëzakonshme i doli në ndihmë autonomistëve të LK të Kosovës , por që rezulltoi me disa dhjetëra të vrarë dhe qindra të
plagosur .

Gjendja e jashtëzakonshme në shkallën e tretë , pushteti ushtarako – policorë i
RSFJ-s në Kosovë , si dhe masat tjera ndëshkuse , tërhoqën vëmendjën e Këshillit të Parlamentit Evropian .

Në Prillë 1989 , Parlamenti Evropian ka miratuar një rezulutë , ndaj RSFJ-s që ti lejohej vizita e një delegacioni të Parlamentit Evropian në Kosovë .

Më 30 Maj 1989 Kosovën do ta vizitonte delegacioni i Parlamentit Evropian në përbërje të 25 evrodeputëve të kryesuar nga Z. Doris Pact .

Vizita e parlamentarëve evropian do mobilzoi LK të Kosovës si dhe Kryesinë e RSFJ – në një anë , por dhe LPK në anën tjetër për ta pasqyruar situatën në Kosovë.

Derisa autonomistët e LK të Kosovës propagandonin për stabilitetin politik në Kosovë , republikanët e LPK-s , nuk do rrinin
duarkryq , por do mobilizoheshin me veprime konkrete .

Në mbledhjën e Komitetit Drejtusë të LPK-s në Divjakë në malet e Berishës ,të kryesuar nga sekretarët organizativë e politik : Afrim Zhitia e Fadil Vata , ku merrnin pjesë Ali Ahmeti , Avdyl Krasniqi , Bardhyl Mahmuti , Sabri Kiqmari , Hajdin Abazi etj , është marrë vendim për organizimin
e demonstratave , gjatë vizitës së Parlamentit Evropian në Kosovë .

Organizimin e demonstratës në Prishtinë e kan marrë mbi supe dy sekretarë të LPK :
sekretari organizativë Afrim Zhitia dhe sekretari politik Fadil Vata .

Kurse për organizimin e
demonstratës në Podujëvë është angazhuar Sabri Kiçmari .

Thirrjës së LPK , për demonstratë , e cila është shperndarë në Bibliotekën Kombëtare i janë përgjigjur pa hamendje djelmoshat dhe vashat klandestinë , pavarësisht gjendjës së jashtëzakonshme shkalla e tretë . Në mbrëmjen e 30 Majit 1989 , në qendër të Prishtinës , në Korzo përballë Komitetit Krahinorë të Rrahman Morinës ,Kolë Shirokës e Azem Vllasit , janë rreshtuar disa dhjetëra klandestinë në krye me Afrim Zhitinë dhe Fadil Vatën .

Ndër të rreshtuarit ishin : Asllan Kastrati , Ahmet Gashi , Adem Kadolli , Bardhyl Mahmuti , Bexhet Kelmendi , Bedri Blakçori , Bekim Lumi , Beajdin Hasani , Behlul Labinishti , Blerim Dervishi , Ernat Fejzullahu , Fahri Fazliu , Fatmir Limaj , Fadil Bajrami , Habib Elshani , Habib Guri , Haxhi Kastrati , Halil Kopalla , Halil Krasniqi , Ismet Sylejmani , Lumnije Xhemajli – Hasani , Mejdi Gega , Naim Zhitia , Nesim Morina , Nebih Berisha , Ramadan Avdiu , Ragip Shala , Ruzhdi Cikaqi , Rufki Dullovi , Shaqir Kryeziu , Shkurte Krasniqi – Kastrati , Shaban Muja , Sahadete Zhitia , Sinan Kryeziu , Sami Dragaj , Sabit Thaqi , Selim Zeqa , Xhevat Qerimi , Vasif Ibrahimi etj . Pastaj në Qendër të studentëve janë bashkangjitur : Buqe Dajaku – Avdiu , Bajram Elshani , Have Shala , Luljeta Krasniqi , Myrvete Dreshaj , Mefail Limani , Njazi Gashi , Shpresa Baraliu etj .
Pikërisht më 30 Maj 1989 në orën 20 h , nën asistim të Afrim Zhitisë dhe Fadil Vatës në Korzo ka ushtuar fuqishëm zëri ,, Poshtë kushtetuta e tanksëve ‘’ ,, bashkohuni ‘’ dhe ,, Kosova Republikë ‘’ Dhe jo vetëm në Prishtinë , por zëri i LPK-s , për Kosovën Republikë ka ushtuar edhe në Podujevë , në mbrëmjen e 30 Majit 1989 . Atje fatosat e Çetës së Llapit : Ali Ajeti , Hasan Ramadani , Sabri Kiçmari , Bajram Ajeti Shaban Mulolli e shumë të tjerë , pasi i janë përgjigjur zjarrit me zjarrë , ndonëse bie dëshmor Ali Ajeti , hegjemonizmi serb mori një grusht të rëndë .

Në mbrëmjet e 30 , 31 majit në qytetin e studentëve fuqishëm është demostruar duke kundershtuar një zëri hegjemonizmi serb dhe autonomistët e LK të Kosovës në të cilat është brohoritur nga mijëra student dhe qytetarë ,, Jo jo Serbi nuk do jesh perandori ‘’ , poshtë hegjemonizmi serb , Kosova Republikë etj .

Banda e Lidhjës Komuniste të Kosovës , nën mbështetjen logjistike dhe operative të njësitëve speciale të Beogradit arrestoi mëse 200 demonstrusë , pastaj me procedurë të përshpejtuar ka dënuar me nga 60 ditë burgë mëse 120 demostrusë , të cilët janë transferuan në burgun e Dubravës .

Përballja e LPK-s me LK të Kosovës dhe Jugosllavisë në pranverën e vitin 1989 ishte përballje politike që kishte për çëllim ngritjën e Kosovës në rangë Republike .

Pavërsishtë se LPK-ja , ishte e vogël në numër përballë 120 mijë anëtarëve të Lidhjës Komuniste të Kosovës , zëri i saj për Liri , Demokraci , Barazi dhe Republikë ishte i fuqishëm dhe i madhë . Përpjeka , angazhimi i LPK për Republikë ,u kundërshtua me të gjitha format dhe mjetët nga Lidhja Komuniste jo vetëm e Kosovës por dhe RSFJ -s që pastaj shtrenjtë i kushtoi RSFJ ?!

Më 1989 e tër Kosova kërkonte demokraci , kërkonte Republikë , por që nuk gjeti përkrahje nga Lidhja Komuniste e Kosovës ,as nga Lidhja Komuniste sllovene , kroate , boshnjake , maqedone .

Kosova Republikë ka qenë e mundëshme të realizohej në Pranverën republikane të 89-tës sikur të përkrahej nga Lidhja Komuniste , por mungoi
gadishmëria e tyre për sakrifica .

Ngritja e Kosovës në rangë republike do krijonte balansim në federatën jugosllave , do të neutralizonte synymet hegjemoniste serbe karshi republikave dhe krahinave të RSFJ.

Pranvera republikane e Kosovës me 1989 do përcaktonte fatin politik të RSFJ-s mvarësisht se si do të rreshtoheshin republikat jugosllave .

Shembja e murit të Berlinit , ndikoi në shperbërjen e BRSS , natyrisht i pa
shmangshëm ka qenë edhe shperbërja e RSFJ , dhe sikur Kosova të ishte ngritur në
rangun e Republikës , mbase shpërbërja e RSFJ do ti shpëtonte përgjakjës , dhe do të
shpërbëhej paqësishtë sikur shperbërja e Çekosllovakisë .
Përfundim :
Shkaqet e shpërthimit të Pranverës Republikane të 89 , pos terrorit ushtarako -policor jugosllavë të komanduar nga gjeneralet serb , janë edhe ndryshimet kushtetuse .

Koncepti politik për Kosovën Republikë parashtruar nga LPK-ja në krye me sekretarin Afrim Zhitia ishte koncept çlirimtarë prej nacionalizmit , shovenizmit dhe hegjemonizmit serb .
Ishte koncept çlirimi jo vetëm për Kosovën , por dhe për Slloveninë , Kroacinë Bosnjën , Malin e Zi dhe Makedoninë .

Ragip Shala
Kryetar i Klubit Politik “Afrim Zhitia”
Prishtinë, 30 Maj 2022