Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

1. Konteksti i emërimit të Peter Sorensen

Pas përfundimit të mandatit të Miroslav Lajçakut, Bashkimi Evropian ka vendosur që diplomati danez Peter Sorensen të jetë përfaqësues i ri i posaçëm për dialogun Kosovë – Serbi. Ky ndryshim vjen në një kohë kur procesi i dialogut ka ngecur, veçanërisht për shkak të mungesës së zbatimit të marrëveshjeve të arritura më parë.
Sorensen ka një përvojë të gjatë diplomatike në Ballkan dhe në institucionet e BE-së, duke shërbyer më parë si: Përfaqësues i Posaçëm i BE-së për Bosnje dhe Hercegovinën dhe shef i delegacionit të BE-së në Sarajevë. Shef i delegacionit të BE-së në Maqedoninë e Veriut. Këshilltar në Misionin e Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK). Përfaqësues i posaçëm i BE-së në Serbi.
Pikërisht përvoja e tij në rajon ka bërë që BE-ja ta shohë atë si figurën më të përshtatshme për të marrë përsipër këtë detyrë të ndjeshme diplomatike.

2. Gjendja aktuale e dialogut Kosovë – Serbi

Dialogu mes Kosovës dhe Serbisë, i ndërmjetësuar nga BE-ja që nga viti 2011, ka kaluar në disa faza të vështira. Marrëveshjet më të rëndësishme të arritura deri më sot përfshijnë: Marrëveshja e Brukselit (2013): Themeloi bazën për normalizimin e marrëdhënieve dhe për krijimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe në Kosovë. Ky asociacion ende nuk është implementuar për shkak të kundërshtimeve të Qeverisë së Kosovës. Marrëveshja për Energjinë (2015, 2022): Përfshinte rregullimin e çështjes së furnizimit me energji elektrike në komunat veriore të Kosovës. Marrëveshja e Ohrit (2023): Një marrëveshje ligjërisht e obligueshme për normalizimin e marrëdhënieve, e cila parashihte njohje de facto, por që nuk është zbatuar plotësisht nga të dyja palët. Megjithatë, shumica e këtyre marrëveshjeve ose janë zbatuar pjesërisht ose nuk janë implementuar fare, duke krijuar tensione të vazhdueshme.

3. Raste konkrete të ngecjes në dialog dhe implikimet

Për të kuptuar sfidat që Peter Sorensen do të trashëgojë nga Lajçaku, ja disa raste konkrete që kanë penguar përparimin në dialog:
a) Moszbatimi i Asociacionit të Komunave Serbe.
Serbia insiston në krijimin e Asociacionit si një hap kyç për avancimin e dialogut.
Kosova, veçanërisht nën udhëheqjen e Albin Kurtit, e kundërshton këtë duke e cilësuar si një mekanizëm që do të krijonte një entitet serb brenda Kosovës, të ngjashëm me Republikën Srpska në Bosnje.
Ky ngërç ka çuar në ndërprerje të bisedimeve të nivelit të lartë dhe ka tensionuar marrëdhëniet me BE-në dhe SHBA-në.
b) Kriza në Veri të Kosovës (2023-2024).
Pas zgjedhjeve lokale në veri të Kosovës (prill 2023), të cilat u bojkotuan nga serbët, kriza u thellua.
Serbia vazhdoi të mbështesë strukturat paralele në veri, ndërsa qeveria e Kosovës vendosi t’i zëvendësonte me institucione të ligjshme të Kosovës.
Incidentet me dhunë, përfshirë sulmin e grupeve të armatosura serbe ndaj policisë së Kosovës në Banjskë (shtator 2023), përshkallëzuan situatën, duke e bërë dialogun edhe më të vështirë.

c) Negociatat për njohjen reciproke.
Kosova kërkon njohje të plotë nga Serbia, ndërsa Serbia refuzon të bëjë një hap të tillë, duke insistuar në një qasje më të butë të normalizimit të marrëdhënieve.
BE-ja dhe SHBA-ja kanë propozuar modele të njohjes de facto, të ngjashme me marrëdhëniet mes Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore në të kaluarën.
Serbia, megjithatë, ka intensifikuar fushatën diplomatike kundër njohjeve të Kosovës në arenën ndërkombëtare.

Çfarë pritet nga Peter Sorensen?

Me këtë sfond kompleks, Peter Sorensen do të përballet me një detyrë të vështirë. Disa nga pritshmëritë për të përfshijnë: Rritja e presionit për zbatimin e marrëveshjeve – BE-ja, nën udhëheqjen e Kaja Kallas, mund të ndjekë një qasje më të ashpër ndaj palëve që nuk zbatojnë marrëveshjet
Zbutja e tensioneve në veri të Kosovës – Sorensen mund të propozojë hapa konkretë për zgjidhjen e krizës në veri, duke kërkuar angazhimin e drejtpërdrejtë të komunitetit serb në Kosovë.
Bashkëpunim më i ngushtë me SHBA-në. Me ndryshimin e administratës amerikane (pasi që kemi të bëjmë me rikthimin e Donald Trump në pushtet), mund të ketë një riorientim të politikës amerikane ndaj Ballkanit, gjë që do të ndikojë edhe në dialog.
Rruga e Kosovës drejt BE-së. Një nga objektivat kryesore të dialogut është të ndihmojë Kosovën dhe Serbinë në integrimin evropian. Megjithatë, Serbia ka treguar më shumë përparim në këtë drejtim, ndërsa Kosova ende nuk ka fituar statusin e kandidatit për anëtarësim në BE.

5. Shpresa për një kapitull të ri në dialog.
Emërimi i Peter Sorensen shihet si një mundësi për të ringjallur procesin e dialogut, i cili gjatë mandatit të Lajçakut shpesh u konsiderua i dështuar. Diplomacia e tij pragmatike dhe njohja e mirë e rajonit mund të ndihmojnë në ndërtimin e një qasjeje më të balancuar.
Megjithatë, suksesi i tij do të varet nga disa faktorë kyç: Angazhimi i Kosovës dhe Serbisë për të zbatuar marrëveshjet. Ndihma e SHBA-së dhe BE-së në garantimin e zbatimit të dialogut. Menaxhimi i tensioneve në terren për të shmangur përshkallëzimin e dhunës.
Nëse Sorensen arrin të krijojë një dinamikë të re dhe të sigurojë zbatim konkret të marrëveshjeve, atëherë do të ketë një shans real për ta çuar përpara procesin e normalizimit mes Kosovës dhe Serbisë. Në të kundërt, dialogu mund të vazhdojë të mbetet i bllokuar, me pasoja të mëdha për stabilitetin rajonal.