Marrë nga Berat Dakaj-
Ika nga shkëlqimi i perandorisë që ta shfletoja pluhurin e historisë. Vëmendjen ma tërhoqën veçanërisht ca dorëshkrime. Kishte sosh të mbyllura, të hapura dhe të shkapërderdhura. Zura ta shpaloja njërin instinktivisht. Ishte i vjetër, me faqe të zverdhura e shkronja të zbërdhulta. Arrinte në ndonjë 20-30 faqe, disa nga të cilat mungonin në fillim e kushedi sa të tjera në fund. Më habiti e dhëna se askund nuk ishte shënuar numri i faqeve. Për mua ishte me interes ky moment: në dy-tri vende në të përmendeshin Novo Bërda, Vuçitërna dhe Prishtina. Iu afrova kustosit të Topkapisë duke e lutur nëse kishte mundësi për ta fotokopjuar. Ai m’u përgjigj se kjo ishte e pamundur për akëcilin dorëshkrim që gjendej në atë muze. I thashë pastaj që të më lejonte së paku ta fotografoja, meqë kisha aparatin më vete, përkundër faktit se isha i pasigurt nëse asodore do të bëhej ndonjë punë për të qenë. U tregua gati kategorik, duke theksuar se kjo ishte e ndalur rreptësisht. Në fund, pasi u binda që nuk kishte rrugëdalje tjetër, insistova, të paktën, ta shfletoja ashtu ngadalë dalë për të marr ca shënime në fletoren time. Tundi kokën, ngrehu vetullat lart, buza iu përgi në gaz të lehtë dhe nuk më tha: jo. Nga frika se do të lëshoja ndonjë të dhënë me rëndësi, dorëshkrimin pa emër, pa titull dhe pa fillim e mbarim e kopjova në tërësi, pak para se të mbyllej muzeu, me të rënë ai terri i rëndë aziatik mbi Topkapi. Të nesërmen shkova në lagjen Samarxhillar, ku kish mjaft njerëz të moçëm të cilët ende krejtësisht nuk e kishin harruar të bukurën gjuhën tonë. Gjeta një plak të urtë, që kishte shërbyer si mësues pas Luftës së Dytë Botërore në disa fshatra të rrethinës së Prishtinës. Me ndihmën e tij u përkthye dorëshkrimi, kurse më pastaj unë e rregullova ca gjuhësisht, para se të vendosja ta nxjerr në dritë publikisht. Dorëshkrimi ishte një lloj rrëfimi, biografie apo jetëshkrimi mbi fatin tragjik të një bashkatdhetari tonë asokohe kur njeriu ishte numër, jeta e huaj, dinjiteti – diç që shkelej.
Më poshtë po jap disa pjesë më karakteristike të dorëshkrimit.
“Mua më thonë Kadri, Kadri Ramazani. Kam lindur dy javë para Aligjynit, në vitin 1898, në Prishtinë. Kasabaja e Prishtinës bie në Kazanë e Novobërdës e në Sanxhakun e Vuçitërnës e Vilajetin e Kosovës. Vendlindja ime është e njohur, se në Betejën e Kosovës, më 1389, aty është vrarë sulltan Murati, ku e ka edhe tyrben, që e mban emrin e tij. Familja ime ka qenë e njohur jo veç në Prishtinë e në Kosovë, po i ka pasë dalë zëri edhe më larg. Babai im ishte një nga komandarët e luftëtarëve të kryengritjes së Kosovës dhe u vra më 1910 me armë në dorë, te Gryka e Kaçanikut. Kah fundi i atij viti, një oficer i lartë turk më mori përdhunë, më zuri esir dhe me syrgjynosi në Stamboll…
…isha vetëm 12 vjeç atëherë. Thonë se kam qenë i hijshëm – syret në dynja. E merrja me mend se ku më çonin, po s’kisha çka të bëja. Mirëpo, sikur ta dija se çdo të më gjente më vonë, njëqind herë po të më kishin vrarë, do t’ua bëja hallall. Në sarajin e sulltanit më çuan me dredhi. Më thanë se duhej të bëhesha synet. Kur më futën me zor në një kthinë, që ishte në kajde të odës së spitalit, më zu frika se para meje nuk ishte xherrahu, po xhelati vetë. Më shtrinë në një shtrat, ma mpinë pjesën e trupit në vehte dhe pas pak pashë se si feksoi tehu i briskut në dorën e xhelatit. Brisku, tehu i tij, ajo vezullimë llahtarisëse më kanë ndjekur ëndërr e zhgjëndërr mandej gjatë tërë jetës. Më bënë një lloj operacioni, m’i hoqën vezët, shkurt – më tredhën! Pa pritur e pa kujtuar u bëra hudum, gjysmënjeri, ai që s’mund ta shtoj familjen. Ky ishte fati i mjerë imi, që ma nxiu jetën njëherë e përgjithmonë…
…këtu, në Topkapi, më prunë pas tri vjetësh. Këtu është haremi dimëror, më i madhi në botë. Gratë rrinë në haremllëk, kurse burrat në selamllëk. Po unë, si hadum që isha, natë e ditë rrija aty, ku sulltanët bënin qejfet e trupit e të shpirtit, e i thoshin vend i ndaluar, i shenjtë! Haremi kish përfunduar së ndërtuari në vitin 1589, kishte gjithsejtë 400 oda të mëdha, që i përmbushnin odaliskat, kanakaret e robinjat e shumta të sulltanit. Kënaqësitë më të mëdha i përjetoi këtu sulltan Abdyl Hamiti i Dytë (1842-1918), bir i sulltan Abdyl Mexhidit, që e mori fronin pasi bëri komplot në pallatin perandorak më 1876. Ushtarët e quanin “sulltani gjakësor”, kurse konkubinat e haremit “sulltani miklues”. Me t’u rrëzuar nga froni sulltan Hamiti i Dytë nga xhonturqit e rinj, kur e syrgjynosën në Selanik, më 1909, haremit të Topkapisë i ra pak ajo fama që e kishte dikur. Numri i përgjithshëm i perspnelit, që arrinte në 1 200 veta, u zvogëlua në gjithsej 127 eunukë dhe vetëm 370 odaliska. Eunukët ishin nga shumë anë të perandorisë, nga vende të ndryshme të Ballkanit dhe pothuaj pjesëtarë të gjithë popujve të robëruar, por arnaut – veç unë…
…kur zura të burrërohem, nisa të hetoja ca ndryshime të jashtme në mua. Nuk më dilte leshi fytyrës, nuk kisha as mjekër e as mustaqe. Shtati më ishte rritur tej mase, muskujt më ishin zhvilluar tejet dobët, ndërsa zërin e kisha të lartë, të hollë, si të fëmijës. Potenca seksuale më ish zvogëluar, më ishte tretur, më ishte shuar. Sa më shumë që kalonin motet, aq më shumë majesha, bëhesha më i trashë, më i rëndë. Thoshin se veti të këtilla organizimi tregonte tek të gjithë eunukët. Shërbeja në harem natë e ditë, pa pushuar, sall një gjumë që më qetësonte. Isha i saktë, i përpiktë, i shpejtë, i qetë, i matur, gjithë kujdes. Besoj se puna ime bëri pas disa vjetësh që një ditë më bënë mbikëqyrës kryesor, epror të eunukëve, udhëheqës të haremit. Kizlar-aga! Aga i çikave! Edhe agë edhe shërbëtor! Po ç’e do: eunuk që eunuk. Shërbëtor i odaliskave. Rob i robinjave. Hudum!…
…shtatë herë u përpoqa të ikja, tri herë desha të çmendem, një herë tentova të bëja vetëvrasje. Çdo provë imja ishte e pasuksesshme. Nuk mund të duroja më një jetë të atillë. Bota ime ishte e vogël, e mbyllur, kuti me kapak. Jeta ime kalonte e zymtë, e hidhur, pelim. Trupi im ishte pa zjarr, pa epsh, pa vitalitet. Rrija gjatë ditës me robinjat, herë mbas here i ngacmoja, mund të flija dhe gjithë natën me to. Edhe ashtu, secila syresh, vinte në radhë te sulltani veg një herë në vit. Por, më kot. Nuk e ndieja veten mashkull. Isha unë dikush krejt tjetër, e jo Kadriu. Mirë thotë ajo fjala e popullit: unë i them se jam hudum, e ai më pyet sa fëmijë ke! Po më priteshin vetvetiu rrënjët. Më shuhej fara. Më humbte nishani. Më ishin neveritur robinjat, e urreja haremin, e mallkoja sulltanin. E shaja atë oficerin (që nuk më kishte mbytur gjatë udhës për në Stamboll, po më kish lënë kështu, as të vdekur as të gjallë, të dënuar përjetë, Kizlar-aga! Asnjëherë nuk iu lajmërova farefisit në vilajetin tim. Më vinte turp, inat, ligësi. Ata kaherë më kishin marrë për të vrarë, të tretur, të harruar. Pleqëria e bënte të veten, mbeta përgjithmonë këtu, në haremin e Topkapisë. Prandaj u betova se do t’i shkruaja këto fjalë, të ngelin si gjurmë, mund t’i bien ndokujt në dorë. Ndoshta dikush do të lutet për mua, Kadri Ramazanin, nga kasabaja e Prishtinës, Kazaja e Novobërdës, Sanxhaku i Vuçitërnës e Vilajeti i Kosovës. Amin!…
…athua kjo ishte hakmarrja më e madhe, më e rreptë, më e pamëshirë ndaj meje, babait tim, ndaj popullit tim e 500 vjetëve të perandorisë…”

Nga libri i Musa Ramadanit, “Satana ma vodhi gurin e urtisë”
Fotografinë: Fahredin Spahija