Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Politika e jashtme e Shteteve të Bashkuara ka qenë historikisht e orientuar drejt mbështetjes së një Kosove të pavarur dhe sovrane, që respekton standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe mbrojtjen e komuniteteve pakicë. Ky qëndrim nuk është vetëm deklarativ, por mbështetet në veprime konkrete dhe përfshirje të drejtpërdrejtë në proceset politike dhe institucionale të Kosovës.

Mbështetja për sovranitetin e Kosovës

SHBA ka qenë ndër partnerët kryesorë të Kosovës që nga shpallja e pavarësisë më 17 shkurt 2008. Përmes njohjes së hershme të Kosovës dhe lobimit global për shtimin e numrit të njohjeve ndërkombëtare, Shtetet e Bashkuara kanë kontribuar në forcimin e subjektivitetit ndërkombëtar të Kosovës. Ky mbështetje ka përfshirë edhe përpjekjet për anëtarësimin e Kosovës në organizata ndërkombëtare si INTERPOL, UNESCO dhe mekanizma të tjerë globalë.
Në vitin 2015, SHBA mbështeti fuqimisht krijimin e Gjykatës Speciale për Krime Lufte në Kosovë, duke e cilësuar atë si një hap të rëndësishëm për të forcuar sundimin e ligjit dhe për të siguruar drejtësi për të gjitha komunitetet, përfshirë komunitetet pakicë.

Respektimi i komuniteteve pakicë

Një nga parimet kryesore që SHBA ka promovuar në Kosovë është krijimi i një shoqërie gjithëpërfshirëse, ku të drejtat e komuniteteve pakicë janë të mbrojtura. Në këtë drejtim, SHBA ka luajtur një rol kyç në ndërtimin e institucioneve demokratike të Kosovës, përfshirë Kushtetutën e saj, e cila garanton të drejtat e minoriteteve dhe ofron kuota për përfaqësimin e tyre në Kuvend dhe institucione të tjera shtetërore.
Në vitin 2013, përmes dialogut të ndërmjetësuar nga BE dhe mbështetjes së SHBA-së, u arrit Marrëveshja e Brukselit, e cila përfshinte krijimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Edhe pse zbatimi i kësaj marrëveshjeje ka qenë i vështirë, SHBA vazhdon të inkurajojë Kosovën dhe Serbinë për të respektuar detyrimet që rrjedhin nga ky proces.

Investimet për mbrojtjen e minoriteteve

Shtetet e Bashkuara kanë financuar dhjetëra projekte zhvillimi për të përmirësuar jetesën e komuniteteve pakicë në Kosovë. Përmes USAID-it dhe programeve të tjera, SHBA ka investuar në infrastrukturë, arsim, dhe integrim ekonomik për minoritetet, me fokus të veçantë në komunitetin serb, rom, ashkali dhe egjiptian.
Në vitin 2020, një projekt i financuar nga USAID-i ndihmoi rindërtimin e shkollave dhe qendrave të shërbimeve sociale në zonat me shumicë serbe në veri të Kosovës, duke përmirësuar qasjen në arsim dhe shërbime për këtë komunitet.

Promovimi i paqes dhe dialogut

SHBA ka luajtur një rol ndërmjetësues në procesin e dialogut Kosovë-Serbi. Për Shtetet e Bashkuara, njohja reciproke midis Kosovës dhe Serbisë është çelësi për paqen dhe stabilitetin afatgjatë në Ballkanin Perëndimor. Në këtë kontekst, respektimi i të drejtave të pakicave shihet si një kusht i domosdoshëm për të ndërtuar një marrëdhënie të qëndrueshme ndërmjet dy shteteve.
Marrëveshja e Washingtonit më 2020, e cila u nënshkrua nën ndërmjetësimin e administratës së Trump, përfshinte zotime konkrete për bashkëpunim ekonomik midis Kosovës dhe Serbisë, duke përfshirë ndërtimin e autostradave dhe linjave hekurudhore që do të lehtësonin integrimin e komuniteteve të ndryshme etnike në të dyja vendet.

Mbështetja e vazhdueshme për Kosovën në organizatat ndërkombëtare

SHBA ka qenë një avokat i palodhur për të drejtat e Kosovës në organizata si Kombet e Bashkuara dhe NATO. Duke pasur parasysh që Kosova ende nuk është anëtare e Kombeve të Bashkuara, SHBA vazhdon të sigurojë mbështetje diplomatike për njohjen dhe mbrojtjen e interesave të saj.
Në vitin 2023, SHBA mbështeti përpjekjet e Kosovës për t’u anëtarësuar në Këshillin e Evropës, duke theksuar rëndësinë e rolit të këtij institucioni në garantimin e të drejtave të njeriut dhe të drejtave të minoriteteve në vend.

Të drejtat e komunitetit serb në Kosovë: Korniza Ligjore dhe instrumentalizimi nga Beogradi

Kosova ka zhvilluar një kornizë kushtetuese dhe ligjore që garanton të drejtat e komuniteteve pakicë, përfshirë komunitetin serb, duke ndërtuar një model demokratik gjithëpërfshirës. Megjithatë, pavarësisht këtyre garancive, komuniteti serb në Kosovë mbetet peng i politikave hegjemoniste të Beogradit, i cili përdor këtë komunitet si një instrument për të sfiduar sovranitetin e Kosovës dhe për të ruajtur ndikimin e tij në rajon.

1. Korniza Ligjore dhe Garancitë për Pakicat në Kosovë

Kushtetuta e Kosovës është një nga më përparimtaret në rajon për mbrojtjen e të drejtave të pakicave, duke përfshirë: Përfaqësim të garantuar në Kuvend: Nga 120 vende në Kuvendin e Kosovës, 20 janë të rezervuara për komunitetet pakicë, ku 10 vende u takojnë serbëve.
Përdorim i barabartë i gjuhëve: Gjuha serbe është një nga gjuhët zyrtare të Kosovës, duke siguruar qasje në dokumente dhe shërbime publike për komunitetin serb.
Pakicat kanë të drejtën për të ruajtur identitetin e tyre kombëtar, kulturor, fetar dhe gjuhësor, si dhe për të menaxhuar arsimin dhe kulturën brenda komuniteteve të tyre.
E drejta për kthim dhe kompensim: Ligjet e Kosovës parashikojnë kthimin e pronave dhe shtëpive të konfiskuara gjatë dhe pas luftës së Kosovës, duke synuar të kompensojnë viktimat, përfshirë komunitetin serb.

Ligji për Mbrojtjen e Minoriteteve

Ky ligj garanton krijimin e qendrave kulturore serbe, rindërtimin e kishave ortodokse dhe financimin e aktiviteteve të komuniteteve minoritare. Për shembull, manastiret serbe si ai i Deçanit dhe Graçanicës gëzojnë mbrojtje të veçantë nga shteti.

2. Instrumentalizimi i serbëve nga politikat hegjemoniste të Beogradit

Beogradi e përdor komunitetin serb në Kosovë për të ruajtur ndikimin e tij dhe për të sfiduar autoritetin e institucioneve kosovare. Kjo politikë bazohet në strategji të ndryshme që synojnë të pengojnë integrimin e serbëve në shoqërinë kosovare dhe të mbajnë tensionet etnike të larta.

2.1. Strukturat paralele të Beogradit
Serbia ka krijuar dhe financuar struktura paralele në veri të Kosovës, duke përfshirë shkolla, spitale dhe administrata lokale që funksionojnë jashtë juridiksionit të institucioneve të Kosovës. Këto struktura, të financuara drejtpërdrejt nga Beogradi, minojnë përpjekjet për integrim dhe krijojnë një sistem të izoluar për serbët në veri.
Në vitin 2023, Serbia rriti financimet për mësuesit dhe personelin shëndetësor në veri të Kosovës, duke refuzuar të lejojë kalimin e këtyre institucioneve nën juridiksionin e Ministrisë së Arsimit dhe Shëndetësisë së Kosovës.

2.2. Bojkoti dhe tërheqja nga institucionet e Kosovës

Nën presionin e Beogradit, përfaqësuesit serbë shpesh bojkotojnë institucionet e Kosovës, duke krijuar vakuume politike dhe administrative. Ky bojkot është përdorur si një mjet presioni për të promovuar narrativën e Beogradit që sfidon sovranitetin e Kosovës.
Në fund të vitit 2022, Lista Serbe, partia kryesore e serbëve në Kosovë e mbështetur nga Beogradi, u tërhoq nga të gjitha institucionet e Kosovës, përfshirë Kuvendin dhe policinë lokale, pas një vendimi për zëvendësimin e targave serbe në veri me targa të Kosovës.

2.3. Propaganda dhe ndikimi mediatik

Mediat serbe të kontrolluara nga shteti shpesh përhapin propagandë kundër Kosovës, duke nxitur mosbesim dhe tensione midis komuniteteve. Kjo propagandë përshkruan serbët e Kosovës si “viktima të persekutimit,” pavarësisht garancive dhe masave mbrojtëse që ofron Kushtetuta e Kosovës.
Në maj 2023, mediat serbe raportuan në mënyrë të pavërtetë se qeveria e Kosovës po “dëbonte” serbët nga pronat e tyre në veri, duke shkaktuar tensione dhe protesta në rajon.

3. Pasojat për komunitetin serb në Kosovë

Instrumentalizimi i komunitetit serb nga Beogradi ka krijuar pasoja të shumta negative për këtë komunitet, përfshirë:
Izolim dhe varësi ekonomike: Serbët në veri mbeten të izoluar nga pjesa tjetër e Kosovës dhe varen ekonomikisht nga financimet e Beogradit.
Mosintegrim dhe frikë: Shumë serbë ndihen të frikësuar të bashkëpunojnë me institucionet e Kosovës për shkak të presionit dhe kërcënimeve nga aktorët lokalë të lidhur me Serbinë.
Përkeqësimi i marrëdhënieve ndëretnike: Tensionet e vazhdueshme krijojnë një atmosferë mosbesimi midis komuniteteve shqiptare dhe serbe, duke penguar ndërtimin e bashkëjetesës.
Në dhjetor 2022, pas tërheqjes së serbëve nga institucionet e Kosovës, në veri pati një rritje të incidenteve të dhunshme, përfshirë sulme ndaj policisë së Kosovës dhe EULEX-it, duke krijuar një klimë pasigurie për të gjithë banorët.

Angazhimi i Kosovës dhe mbështetja ndërkombëtare

Kosova ka bërë përpjekje të vazhdueshme për të përmirësuar integrimin e serbëve, me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian. Disa nga masat përfshijnë:
Dialogu Kosovë-Serbi: Marrëveshja e Brukselit dhe ajo e Washingtonit kanë si qëllim përmirësimin e marrëdhënieve dhe integrimin e komunitetit serb në sistemin kosovar.
Projekte zhvillimi: Përmes programeve si ato të financuara nga USAID, janë përmirësuar shkollat, rrugët dhe qendrat shëndetësore në zonat e banuara nga serbët.
Shembull konkret: Në vitin 2020, USAID financoi një projekt për ndërtimin e rrugëve dhe infrastrukturës në komunat me shumicë serbe, duke rritur qasjen në tregje dhe shërbime për banorët lokalë.
Instrumentalizimi i komunitetit serb nga Beogradi mbetet një nga pengesat kryesore për paqen dhe stabilitetin në Kosovë. Për të adresuar këtë sfidë, Kosova duhet të vazhdojë të promovojë një model gjithëpërfshirës, ndërsa bashkësia ndërkombëtare duhet të rrisë presionin ndaj Serbisë për të ndalur ndërhyrjet e saj hegjemoniste. Vetëm përmes dialogut të sinqertë dhe zbatimit të marrëveshjeve ekzistuese mund të ndërtohet një e ardhme më e qëndrueshme për të gjitha komunitetet në Kosovë.
Qëndrimi i Shteteve të Bashkuara ndaj Kosovës nuk kufizohet vetëm në mbështetje politike dhe diplomatike. Ai përfshin edhe një angazhim të qartë për ndërtimin e një shteti demokratik, sovran dhe gjithëpërfshirës, ku të drejtat e komuniteteve pakicë respektohen dhe promovohen. Përmes politikave të saj dhe projekteve konkrete, SHBA vazhdon të mbetet një partner strategjik i Kosovës në ndërtimin e një të ardhmeje më të mirë për të gjithë qytetarët e saj.