Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Çështja shqiptare, duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe shqiptarët në rajon, ka qenë një pikë kyçe në politikën ndërkombëtare, veçanërisht në marrëdhëniet me administratat amerikane dhe evropiane. Për të ilustruar më qartë dhe me konkretësi, do të shqyrtojmë disa periudha të rëndësishme historike dhe aktuale, duke theksuar ngjarjet kryesore dhe rolin e këtyre administratave.

Pas Luftës së Parë Botërore, çështja e Shqipërisë u përfshi në agjendën e Konferencës së Paqes në Paris (1919), ku disa vende, si Serbia dhe Greqia, kërkuan copëtimin e Shqipërisë. Shqiptarët ndodheshin në një pozicion të pafavorshëm, pasi fuqitë e mëdha nuk e konsideronin vendin si një entitet të qëndrueshëm. Megjithatë, Presidenti amerikan Woodrow Wilson kundërshtoi fuqimisht këto përpjekje dhe mbrojti të drejtën e Shqipërisë për ekzistencë si një shtet i pavarur. Wilson, duke u bazuar në parimin e vetëvendosjes së popujve, deklaroi: “Shqipëria nuk duhet të sakrifikohet për qëllimet territoriale të fqinjëve të saj.” Kjo ndërhyrje diplomatike bëri që Shqipëria të ruante tërësinë e saj territoriale, edhe pse u përball me kufizime dhe sfida të tjera politike.

Gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, Shqipëria u bë një nga shtetet më të izoluara në Evropë, nën regjimin e Enver Hoxhës. Marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe vendet evropiane u shkëputën plotësisht për shkak të lidhjeve me Bashkimin Sovjetik dhe Kinën. Administrata amerikane, gjatë kësaj periudhe, shikonte Shqipërinë si një bastion të komunizmit në Ballkan, dhe nuk kishte marrëdhënie të ngushta me të, përveç përpjekjeve të disidenteve shqiptarë për të krijuar kontakte të fshehta për rrëzimin e regjimit. Nga ana tjetër, Evropa Perëndimore, përfshirë vendet si Italia dhe Greqia, qëndronin të distancuara nga Shqipëria për shkak të politikave të saj të mbyllura.

Një nga shembujt më të qartë të ndërhyrjes amerikane dhe evropiane në çështjen shqiptare është Lufta e Kosovës. Pas shpërbërjes së Jugosllavisë dhe rritjes së represionit ndaj shqiptarëve të Kosovës, ShBA-ja dhe vendet kryesore të BE-së, si Gjermania, Britania e Madhe dhe Franca, u angazhuan në mbrojtjen e shqiptarëve. Në mars të vitit 1999, pasi përpjekjet diplomatike për paqe dështuan në Rambuje, NATO ndërmori një ndërhyrje ushtarake kundër forcave serbe të udhëhequra nga Slobodan Milosheviqi. Ky operacion, i udhëhequr nga ShBA dhe me mbështetjen e fuqishme të vendeve evropiane, rezultoi në çlirimin e Kosovës dhe vendosjen e administratës ndërkombëtare. Ky ishte një moment historik për shqiptarët, ku administrata e Presidentit Bill Clinton dhe ndërhyrja e NATO-s shpëtuan shqiptarët nga pastrimi etnik dhe ndihmuan në krijimin e një rruge drejt pavarësisë.

Më 17 shkurt 2008, Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia, një ngjarje e rëndësishme në kontekstin e çështjes shqiptare në rajon. Kjo pavarësi u njoh menjëherë nga Shtetet e Bashkuara dhe shumica e vendeve kryesore të BE-së, përfshirë Gjermaninë, Francën, Britaninë e Madhe dhe Italinë. Administrata e Presidentit George W. Bush luajti një rol vendimtar në mbështetjen e pavarësisë së Kosovës, duke e konsideruar atë si të drejtën legjitime të popullit të Kosovës për vetëvendosje. ShBA-ja gjithashtu kontribuoi në krijimin e institucioneve të reja të shtetit të Kosovës dhe vazhdon të jetë mbështetësi kryesor i stabilitetit dhe integritetit të saj.

Nga ana tjetër, Bashkimi Evropian ka pasur një qasje më të ndërlikuar. Shumica e vendeve të BE-së e kanë njohur Kosovën, por disa vende anëtare, si Spanja, Rumania, Greqia, Sllovakia dhe Qiproja, ende refuzojnë ta njohin për shkak të shqetësimeve të tyre të brendshme për lëvizjet separatiste. Megjithatë, BE-ja ka lehtësuar dialogun midis Kosovës dhe Serbisë, duke synuar normalizimin e marrëdhënieve midis tyre dhe integrimin e tyre në strukturat evropiane.

Shqipëria u bë anëtare e NATO-s në vitin 2009, një ngjarje e rëndësishme për të ardhmen e stabilitetit në rajon. ShBA-ja dhe vendet evropiane luajtën një rol kyç në sigurimin e reformave të nevojshme për Shqipërinë që t’i bashkohej aleancës.

Kosova, megjithëse nuk është ende anëtare e NATO-s për shkak të çështjeve të pazgjidhura me Serbinë, ka marrë një mbështetje të fortë nga ShBA dhe vende të tjera për integrimin e saj të mëtejshëm në strukturat ndërkombëtare. BE-ja ka përshpejtuar integrimin e Kosovës në kuadrin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, duke e ndihmuar të zhvillojë institucionet demokratike. Një çështje shumë e rëndësishme aktuale është dialogu midis Kosovës dhe Serbisë, që udhëhiqet nga Bashkimi Evropian, por ku ShBA-ja ka një ndikim të rëndësishëm. Qëllimi kryesor i këtij dialogu është arritja e një marrëveshjeje të qëndrueshme për normalizimin e marrëdhënieve, që do të ndihmonte Kosovën të integrohej plotësisht në komunitetin ndërkombëtar dhe BE.

Administrata e presidentit Donald Trump ndërmori një nismë të veçantë në vitin 2020 për të sjell Kosovën dhe Serbinë në një marrëveshje për normalizimin ekonomik, ndërsa administrata e presidentit Joe Biden ka ripërsëritur përkushtimin për arritjen e një marrëveshjeje politike që do të çonte në njohjen reciproke.

Çështja shqiptare ka qenë një prioritet në politikën e jashtme amerikane dhe evropiane, sidomos në periudhat kyçe të historisë. Nga mbrojtja e pavarësisë së Shqipërisë nga Wilsoni, te ndërhyrja e NATO-s në Kosovë, dhe deri te përpjekjet aktuale për integrimin e Kosovës dhe Shqipërisë në BE dhe NATO, administratat amerikane dhe evropiane kanë luajtur një rol të pazëvendësueshëm në përcaktimin e të ardhmes së shqiptarëve në Ballkan.

Politika amerikane ndaj Kosovës ka qenë historikisht mjaft konsistente, pavarësisht se cili parti ka qenë në pushtet, demokratët apo republikanët. ShBA-ja ka mbështetur fuqimisht pavarësinë dhe sovranitetin e Kosovës që nga shpallja e saj e pavarësisë më 2008. Edhe gjatë administratave të ndryshme, qasja amerikane ka theksuar mbështetjen për stabilitetin në Ballkanin Perëndimor, bashkëpunimin ndërkombëtar dhe dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Në zgjedhjet e 2024, pavarësisht se kush do të fitojë këto zgjedhje demokratët apo republikanët është pak e mundshme që të ketë ndryshime të mëdha në këtë politikë. Të dyja partitë zakonisht ndajnë qëndrimin e njëjtë për çështjet e sigurisë dhe stabilitetit në Ballkan, përfshirë përpjekjet për normalizimin e marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë përmes dialogut të lehtësuar nga BE-ja dhe mbështetjen për përpjekjet euro-atlantike të rajonit.