Historiani dhe publicisti kroat Tihomir Rajçiq, profesor i historisë është në prag të botimit të një libri të ri. Rajçiq është duke përgatitur botimin e dytë të librit “Sekretet e Beogradit të Luftës së Parë Botërore”, ndërsa për Jutarnji list ka folur për hulumtimet e tij.

“Po. Zbulimi më i rëndësishëm është interpretimi i ri i dokumenteve sekrete të Beogradit që kam hulumtuar dhe të cilat bëjnë të mundur nxjerrjen në pah të përgjegjësisë së qeverisë së Beogradit për vrasjen e Sarajevës dhe Luftën e Parë Botërore. Është thelbësore që qeveria e lartë në Beograd ishte e vetëdijshme se sa i rrezikshëm ishte terrorizmi i saj shtetëror përpara vrasjes në Sarajevë. Këtë e dëshmon letra konfidenciale e kryeministrit Nikolla Pashiq e datës 24 qershor 1914, në të cilën ai shpreh hapur frikën se fuqitë evropiane mund ta ekspozojnë Serbinë si shtet terrorist dhe ta lënë në mëshirën e Austro-Hungarisë. Në sfond të gjithçkaje qëndron fakti se që nga viti 1905, qeveria e Serbisë shpenzon afërsisht pesë milionë euro në vit në paratë e sotme për terrorizmin e fshehtë shtetëror. Askush nuk e di dhe nuk dëshiron ta dijë këtë në Serbinë e sotme, ndaj duhet të insistojmë në atë temë”, tha ai.

Intervista:

Kush dhe si e mbuloi rolin e Beogradit për të cilin shkruani në libër?

Në ditët e tensionuara pas vrasjes së Sarajevës më 28 qershor 1914, kryeministri serb Nikola Pashiq ishte i vetëdijshëm se terrorizmi shtetëror, për të cilin qeveria e Beogradit kishte shpenzuar rreth 50 milionë euro që nga viti 1905, po kërcënonte Serbinë. Kur mori një notë shumë strikte diplomatike nga Vjena në korrik 1914, Pashiq pranoi pothuajse të gjitha kërkesat austro-hungareze. Megjithatë, ai absolutisht nuk donte të pajtohej me ardhjen në Beograd të agjentëve specialë austro-hungarezë, të cilët supozohej të vëzhgonin hetimin serb për atentatin në Sarajevë. Domethënë, Pashiq e dinte se ata agjentë mund të ekspozonin krahët e oktapodit të terrorizmit shtetëror serb.

Ju shkruani gjithashtu se si mund të kishte shpërthyer Lufta e Parë Botërore në vitin 1911, kur udhëheqja e qeverisë britanike planifikoi të sulmonte anijet gjermane në Marok. Ngjashëm ka qenë në vitet 1908 dhe 1909. Për çfarë bëhet fjalë?

Evropa është në fillim të XX. rr. ishte si një fuçi e madhe baruti që vetëm diplomacia e shpëtoi nga shpërthimi i luftës. Në këtë kuptim, në tetor 1908, Serbia synonte të hynte në luftë kundër Austro-Hungarisë për Bosnjë-Hercegovinën, në të cilën qeveria e Beogradit synonte të dërgonte çetnik. Kjo krizë, në të cilën u përfshinë Franca, Gjermania, Rusia dhe Britania e Madhe, u zgjidh me presion të vendosur diplomatik gjerman ndaj Rusisë. Në vitin 1911, në samitin britanik u mbajt një debat nëse do të sulmoheshin anijet gjermane që kishin lundruar në portin maroken të Agadirit, gjë që ngjalli frikën në Londër se Gjermania mund të ndërhynte në transportin britanik në Atlantik. Edhe pse kriza u zgjidh diplomatikisht, fakti mbetet se britanikët po mendonin të qëllonin mbi gjermanët dhe të sillnin spanjollët dhe francezët në luftë. Kishte shumë kriza të tilla evropiane dhe i shpjegova në libër.

Si i keni marrë dokumentet sekrete të qeverisë së Beogradit?

Disa dekada më vonë se vendet e tjera evropiane pjesëmarrëse në Luftën e Parë Botërore, Serbia botoi rreth dyzet libra me dokumente konfidenciale të qeverisë së Beogradit. Kam studiuar në detaje mijëra e mijëra dokumente që ekspozojnë anën e kundërt të mitologjisë historike serbe, e cila e sheh terrorizmin shtetëror të Beogradit ekskluzivisht si një veprimtari nacionalçlirimtare. Analiza e ftohtë dhe racionale e atyre dokumenteve na lejon të shohim realitetin. Kjo është thelbësore sepse sot Serbia ka nevojë të madhe për një katarsis.

Interpretoni se “Serbia u bë qendra e agjitacionit kriminal, menjëherë u krijuan shoqata dhe grupe, qëllimi i të cilave, publikisht ose fshehurazi, ishte të krijonin rrëmujë në territorin e Austro-Hungarisë”. Kush ishte në ato grupe? Sa të famshëm janë këta njerëz?

Kjo fjali nga dokumentet konfidenciale të qeverisë së Vjenës tregon për terrorizmin shtetëror që qeveria e Serbisë e ka kryer fshehurazi përmes Ministrisë së Punëve të Jashtme të saj. Në atë rrjet terrorist ishin e gjithë udhëheqja shtetërore dhe ushtarake e Serbisë, rreth 400 çetnik, diplomatë, priftërinj, studentë dhe nxënës. Pjesë e atij rrjeti ishte edhe organizata Mlada Bosna, e cila ende gabimisht paraqitet si shoqëri kulturore studentore. Njeriu kyç i asaj organizate, Vladimir Gaçinoviq, organizoi një rrjet terrorist në Bosnje dhe Hercegovinë për nevojat e qeverisë së Beogradit.

Figura kyçe në të gjithë çështjen është Vojislav Tankosiq. Në një masë të madhe, heroi i librit. Sa keni marrë vesh për jetën e tij, me pak fjalë, kush është ai?

Vojislav Tankosiq ishte oficer i rregullt i ushtrisë serbe, të cilin kryeministri Nikola Pashiq e emëroi fshehurazi dukë çetnik dhe për veprimtaritë e të cilit dinte gjithçka. Edhe pse zyrtarisht udhëhiqej si komandant i kompanisë së rregullt të ushtrisë, Tankosiq në realitet organizoi dhe trajnoi çetnikët. Për aktivitetet e tij ai mori mbështetje financiare dhe organizative nga qeveria e Beogradit. Tankosiç ishte një nga organizatorët kryesorë të atentatit në Sarajevë, prandaj ai është një person thellësisht problematik në kontekstin e tragjedisë së Luftës së Parë Botërore.