Derisa një seri grusht shtetesh dhe paqëndrueshmërisë ekonomike e politike vendosën rreth integrimit të Turqisë në BE, në vitet 1980 procesi i pranimit ishte kthyer në rrugën e duhur. Në vitin 1987, Turqia aplikoi për t’u anëtarësuar në KEE. Një dekadë më vonë, ajo mori statusin e kandidatit dhe filloi të ndërmarrë hapa të rëndësishëm për të përmbushur kriteret e anëtarësimit të vendosura nga BE.

Pikërisht në këtë kohë, në pushtet erdhi Erdogan. Më pas, si udhëheqës reformator i Partisë së re për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), ai foli për pluralizmin, demokracinë dhe harmoninë, madje hapi negociatat e paqes me organizatën kurde PKK.

Ai filloi të punojë, duke futur reforma që e afruan Turqinë më pranë përmbushjes së kritereve të BE-së, si ndryshimi i ligjit për ushtrinë për ta vënë atë nën kontrollin civil.

Edhe pse këto veprime u vlerësuan nga Komisioni Evropian, ato në fakt hodhën bazat që Erdogani ta shtinte nën kontroll ushtrinë.

Një muaj i shkurtër mjalti dhe marrëdhënie të këqija mes Erdoganit dhe BE-së

Pas një muaji të shkurtër mjalti, marrëdhëniet shpejt u përkeqësuan me Brukselin. Erdoganit iu shtua doza e zemërimit shkaku i ritmit të ulët të anëtarësimit në BE; disa vende anëtare e kanë bërë të qartë se nuk janë të gatshëm të pranojnë në klubin e tyre Turqinë.

Kjo dikotomi vendosi tonin për një marrëdhënie gjithnjë e më shkatërruese. Një sërë problemesh shkaktuan përkeqësimin e marrëdhënieve – ku palët drejtojnë gishtin kah njëra-tjetra.

Vendimi i BE-së për të pranuar Qipron në vitin 2004 ishte një pikë konstante fërkimi. Turqia pushtoi pjesën veriore të ishullit në vitin 1974. Nicosia këtë situatë dëshiron ta zgjidhë përpara se të bie dakord për lidhje më të ngushta midis BE-së dhe Ankarasë.

Pastaj u shfaq efekti Nicolas Sarkozy. Në vitin 2011, presidenti francez bëri një vizitë të shkurtër pesë-orëshe në kryeqytetin turk. Duke përtypur çamçakëz, ndërsa arriti në Ankara, mesazhi i liderit francez ishte i qartë: anëtarësimi i Turqisë në BE është i papranueshëm për Francën. Zyrtarë të shumtë i thanë Politico-s se vizita ishte një pikë kthese për Erdoganin.

Nga ana tjetër, ishte kthesa autoritare e Erdoganit që “mbyti” mundësinë e anëtarësimit të Turqisë. Goditja brutale ndaj protestave në parkun Gezi të Stambollit në vitin 2013 parashikoi një përgjigje edhe më drakoniane ndaj një përpjekjeje të dështuar për grusht shteti në vitin 2016. Lideri turk burgosi dhjetëra mijëra njerëz dhe më pas konsolidoi pushtetin përmes një referendumi kushtetues të vitit 2017, duke i lënë pas perspektivën për anëtarësim në BE.

Në veçanti, 69-vjeçari kundërshtonte ashpër kriteret e Kopenhagës – kushte që duhet të plotësojë çdo vend që dëshiron të anëtarësohet në BE, të cilat përfshijnë garanci për sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut dhe mbrojtjen e pakicave.

Në vitin 2018, vendeve evropiane “iu kishin ardhur në maje të hundës”. Në deklaratën e Këshillit Evropian të atij viti thuhej hapur: ndërpriten negociatat për anëtarësimin e Turqisë.

Pyetja e madhe pas zgjedhjeve të së dielës

Pyetja e madhe që shtrohet rreth marrëdhënieve mes BE-Turqisë është nëse kjo do të ndryshojë pasi turqit të shkojnë në zgjedhje të dielën.

Zgjedhjet, të cilat Erdogan më parë mendohej se do t’i humbiste, janë bërë një nga testet më të mëdha të karrierës së tij politike, me sondazhet që e tregojnë atë të barabartë me koalicionin gjashtë partiak të opozitës, ku kandidat i tyre është 74-vjeçari, Kemal Kılıçdaroglu.

Një ndryshim i qeverisë ndoshta do t’i jepte frymë të re partneritetit midis Turqisë dhe Perëndimit. Kılıçdaroglu tha se dëshiron të rifillojë procesin e pranimit në BE dhe do ta detyrojë shtetin turk të respektojë vendimet e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, një tjetër largim nga Erdogan.

Megjithatë, perspektiva e një qeverie të re në Turqi mund të mos eliminojë shumë nga shkaqet themelore të fërkimit.

“Sfidat e brendshme do të mbeten të njëjta, kushdo qoftë në pushtet. Ka një krizë të thellë ekonomike dhe qeveria aktuale po ofron të gjitha llojet e masave populiste për të zbutur krizën përpara zgjedhjeve, e cila do të ndalet pas zgjedhjeve”, tha Gallia Lindenstrauss, studiues i lartë në Institutin për studime të sigurisë kombëtare.

SHBA mbështet kundërshtarin e Erdoganit

Uashingtoni nuk e fsheh dëshirën për ndryshime në Turqi, anëtare e rëndësishme e NATO-s. Në vitin 2019, Joe Biden, në atë kohë kandidat për president, tha se SHBA-ja duhet të mbështesë liderët e opozitës turke “për t’i bërë ballë dhe për të mposhtur Erdoganin”.

“Ai duhet të paguajë një çmim për qasjen autoritare”, tha presidenti i ardhshëm amerikan në një intervistë që zemëroi qeverinë turke.

Lindenstrauss parashikon një “atmosferë më të mirë” midis Brukselit dhe Ankarasë nëse Kilıçdaroglu vjen në pushtet. Blloku i opozitës me gjashtë parti ka sinjalizuar se dëshiron të ngrohë marrëdhëniet me BE-në dhe do të fillojë të ndryshojë disa nga masat e mara nga lideri i Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), të cilat bien në kundërshtim me kriteret e Kopenhagës, si kthimi në një sistem parlamentar në vend të një sistemi presidencial.

Por problemet themelore – çështja e Qipros, por edhe perspektiva e një popullsie të madhe dhe relativisht të varfër që t’i bashkohet bllokut – do të nënkuptojnë se shumë pak shtete evropiane do të jenë të gatshme që t’i hapin rrugën shtetit turk drejt anëtarësimit në BE. Edhe pse pak e thonë këtë publikisht, por shumë vende janë kundër anëtarësimit të një vendi me shumicë myslimane si Turqia.

“Nuk ka asnjë mundësi që vendet anëtare të BE-së të bien dakord për anëtarësimin e Turqisë në Bashkimin Evropian”, tha një diplomat i lartë i Brukselit.

Lindenstrauss tha se ajo mund të parashikonte përparim në çështje si liberalizimi i vizave ose përditësimi i bashkimit doganor BE-Turqi, i cili ka qenë në fuqi që nga viti 1995, por ndoshta jo shumë përtej kësaj, “unë bashkohem me skeptikët dhe mendoj se problemet e pranimit të Turqisë ekzistonin përpara kthesës autokratike të Erdoganit”.