Serbia ka strehuar të gjithë ata që ndiqen penalisht për krime lufte në Kroaci, BeH dhe Kosovë. Ata ndryshojnë identitet, profesionin e madje edhe pamjen. Të gjithë enden të lirë nëpër Serbi. I gjithë ky grup radikal vazhdon ende në të njëjtat pozicione ideologjike, falsifikon të kaluarën, mohon gjenocidin dhe krimet e luftës dhe ruan doktrinën “Serbi e Madhe”.  Sipas një teksti autorial i Tomislav Markoviq, publicist serb për Serbinë dhe udhëheqësit e saj, vrasësit nuk janë kriminelë lufte, por heronj kombëtarë, prandaj i ruajnë aq shumë. Teksti është publikuar në Aljazeera.

Ministria e Punëve të Brendshme të Serbisë këtë verë kishte planifikuar vendosjen e policëve serbë në Republikën Srpska, bazuar në Memorandumin e Bashkëpunimit, të nënshkruar më 18 qershor në Trebinjë. Ministri përkatës, Ivica Daçiq, shumë shpejt njoftoi se nga ky plan nuk do të dilte asgjë, sepse politikanët boshnjakë “krijojnë intriga dhe kërcënime politike nga bashkëpunimi më normal policor në sezonin turistik”.

Më pas, ministri i Jashtëm i BeH-së, Elmedin Konakoviq, i shkroi një letër të hapur Daçiqit, në të cilën ndër të tjera thuhet: “Është hipokrite të flasësh për bashkëpunim normal dhe të ruash standardet morale përderisa fëmijët e tu trajtohen në Novi Sad. nga mjeku i vdekjes, Dushko Kornjaça, të cilin gjyqësori ynë e akuzon për krimet më të rënda në Çajniq. Na dorëzo Eqi, Savçiq dhe dhjetëra kriminelë të tjerë, të cilët përhapën vdekjen në mbarë BeH dhe vetëm pas kësaj mund të flasim për bashkëpunim normal”.

Një vend plot me kriminelë lufte

Të shtënat mes Konakoviqit dhe Daçiqit sollën edhe një herë çështjen e kriminelëve të luftës të fshehur në Serbi, nën kujdesin e shtetit. Prokuroritë e Serbisë dhe Bosnjë e Hercegovinës nënshkruan një marrëveshje për bashkëpunim në vitin 2013, por ai dokument mbeti një letër e vdekur. Shumë njerëz të akuzuar dhe të dënuar për krime lufte dhe gjenocid ndodhen në Serbi, por autoritetet shtetërore refuzojnë t’i ekstradojnë ata në gjykatat boshnjake që i pretendojnë ose pengojnë drejtësinë në ndonjë mënyrë tjetër. Shumë prej tyre janë të njohur për publikun, mediat kanë shkruar për ta, njëri prej tyre është edhe Ljuban Ećim i lartpërmendur. Ai është në listën e të kërkuarve të Interpolit, i akuzuar për krime kundër njerëzimit në Kotor Varosh, jeton në Serbi, por është i paarritshëm për autoritetet gjyqësore.

Komandanti i komunës së Çajniçes gjatë kohës së luftës, Dushko Kornjaça, është në kërkim të Interpolit, i akuzuar se “si pjesëmarrës i vetëdijshëm në një ndërmarrje të përbashkët kriminale, ka planifikuar dhe urdhëruar dëbimin e popullatës joserbe nga komuna e Çajniçes”. shkruar në aktakuzë. Në vend që të mbahet përgjegjës në gjykatë për keqbërjet që i janë fajësuar, Kornjaça jeton i qetë në Novi Sad si një mjek i respektuar, specialist në gastroenterologji. Në faqen e klinikës private ku punon, shkruhet se doktor Kornjaça “i shikon pacientët si një histori jete që duhet lexuar dhe në fund të nxjerrë përfundimin e duhur”. Gastroenterologjia përshkruhet shkurtimisht si një “dritare në dritaret e padukshme të thelbësores”. Aktivitetet e tij gjatë luftës nuk përmenden, nuk i takon gastroenterologjisë dhe botës këtu nuk i pëlqen të hapë një dritare për të kaluarën e afërt.

Zoran Obrenoviç fshihet gjithashtu në Serbi, si dhe të pandehur të tjerë për gjenocidin në Srebrenicë, përfshirë Tomislav Kovaç, i cili ishte komandant i shtabit të forcave policore të MPB-së së RS, zëvendësministër dhe ministër në atë ministri. Ka edhe të pandehur të tjerë për krime lufte: Milomir Savçiq, Milisav Gavriq, Svetozar Kosoriq, Momir Saviq… Disa arritën t’i shpëtojnë duart e drejtësisë përgjithmonë, duke u zhvendosur në botën tjetër, për shembull Milorad Pelemiš, komandant i Sabotazhit të Dhjetë. Skuadra që Më 16 korrik 1995, ai qëlloi të paktën 1200 boshnjakë në fermën ushtarake të Branjevës.

Ndryshimi i identitetit

Në mesin e atyre që fshihen në Serbi ka edhe kriminelë të dënuar, ku më i famshmi është Novak Gjukiq, vrasësi i të rinjve të Tuzlës, një burrë që u dënua ligjërisht me 20 vjet burg për masakrën në Portën e Tuzlës. Procedurat në Gjykatën e Lartë në Beograd kanë vite që vazhdojnë, por pa sukses, sepse Akademia Mjekësore Ushtarake lëshon vazhdimisht vërtetime se Gjukiq po trajtohet, gjithmonë kur gjykata cakton seancën për të. Gjatë asaj kohe, makineria mediatike punonte me shpejtësi, kështu që qindra faqe u shkruan në gazetat propagandistike të regjimit se si Gjukiqi ishte i pafajshëm, se nuk mund të ishte më i pafajshëm.

Në fakt, nuk dihet numri i saktë i të pandehurve dhe të dënuarve për krime lufte që gjetën strehim në Serbi. Tre vite më parë, Natasha Kandiq foli për këtë në “Most” të Radios Evropa e Lirë:

“Është e vështirë të mblidhen të gjitha të dhënat sepse nuk bëhet fjalë vetëm për Bosnje dhe Hercegovinën”. Këtu u strehuan edhe ata që ndiqen penalisht për krime lufte në Kroaci dhe Kosovë. Është e sigurt që janë rreth 100 të tillë, por është e vështirë t’i renditësh të gjithë me emër dhe mbiemër”.

Nga të gjitha kulturat, kriminelët e luftës kanë sukses më të mirë në vendin tonë, e tillë është klima, nuk dihet numri i tyre. Kur flasim për mënyrën se si fshihen të pandehurit në Serbi, kjo nuk është mjaft e saktë dhe e saktë. Fenomeni i kriminelëve të luftës dhe kriminelëve të tjerë të arratisur nga ligji, të fshehur në vende të tjera, nuk është i panjohur. Të gjithë e dimë se si duket. Një burrë që përpiqet të shpëtojë nga drejtësia ndryshon domosdoshmërisht identitetin e tij, merr një emër dhe mbiemër tjetër, fsheh kush është dhe çfarë ka qenë në jetën e tij të mëparshme. Ai shpesh ndryshon profesionin e tij, madje edhe përshkrimin personal, për të mos u njohur, pret flokët, rruan ose rrit mjekrën dhe flokët, varësisht se si dukej më parë.

Fshehja në kohën kryesore

Kështu kanë punuar kriminelët më të njohur të luftës, nazistët, të cilët fshiheshin pas Luftës së Dytë Botërore. Për shembull, Adolf Eichmann jetonte në Argjentinë me emrin Ricardo Clement.

Ndryshe nga nazistët, të cilët u përpoqën të mbeten të padukshëm, të pandehurit serbë për krimet e luftës dhe gjenocidin sillen plotësisht të qetë. Jetojnë të qetë dhe punojnë me emrat e tyre, nuk maskohen, nuk fshehin kush dhe çfarë janë. Dhe jo vetëm kaq, nuk është rasti i rrallë që njerëz të tillë të vizitojnë studiot e televizioneve me frekuencë kombëtare, me emër dhe mbiemër të plotë, duke u mburrur për pjesëmarrjen e tyre në luftë.

Këtu, për shembull, i ndjeri Milorad Pelemish ishte i ftuar në TV Happy, dhe Tomislav Kovač praktikisht nuk largohet nga studioja e të njëjtit televizion. Nëse dikush nga Simon Ëiesenthal-i ynë do ta gjente veten këtu, nuk do të duhej të shqetësohej fare në kërkimin e kriminelëve, do të mjaftonte të ndalej në një nga shfaqjet e Milomir Marić-it dhe të gjente atë që kërkon.

Në rrethana të tilla të çmendura, është vërtet e vështirë të flitet për fshehjen e të akuzuarve dhe të dënuarve për krime lufte. Programi i mëngjesit apo “Cirilica” nuk janë tamam vendet më të përshtatshme për t’u fshehur, duke qenë se ndiqen nga miliona njerëz. Të tillë janë të pandehurit tanë për krime dhe gjenocid – ata fshihen ekskluzivisht në kohën kryesore.

Gardianët e një ideologjie vrastare

Nuk mund të jetë ndryshe, duke qenë se në pushtet janë njerëz që kanë qenë pjesë e politikës luftarake të viteve nëntëdhjetë. Në krye të shtetit është ndjekësi besnik i Sheshelit, Aleksandar Vuçiq, Ivica Daçiq ishte zëdhënës i Partisë Socialiste të Serbisë së Millosheviqit, Aleksandar Vulin ishte zyrtar i së Majtës së Bashkuar Jugosllave të Mirjana Markoviqit dhe ka shumë të ngjashëm me ta, nga kryeministri Miloš Vučević. për Guvernatoren e Bankës Kombëtare Jorgovanka Tabakoviq.

I gjithë ky grup radikal vazhdon ende në të njëjtat pozicione ideologjike, falsifikon të kaluarën, mohon gjenocidin dhe krimet e luftës dhe ruan doktrinën serbe të Madhe dhe zbatuesit e saj në terren. Për ta, vrasësit nuk janë kriminelë lufte, por heronj kombëtarë, prandaj i ruajnë aq shumë. Të akuzuarit për krime e dinë shumë mirë këtë dhe për këtë arsye nuk fshihen – nuk presin të ekstradohen në gjykatat e Bosnjës dhe Hercegovinës. Në Serbi ata janë të vetën, si të thuash, qytetarë të merituar dhe patriotë të virtytshëm.

Shteti i Serbisë jo vetëm që shërben si strehë për të pandehurit dhe të dënuarit, por ka shkuar edhe një hap më tej. Konkretisht, në Prokurorinë për Krime Lufte prej vitesh lëngojnë 2500 lëndë dhe asnjë nuk ka harxhuar, siç thuhet në raportet e Komisionit Evropian. Sipas vlerësimit të Sandra Orlović-it, derisa ajo punonte për Fondin për të Drejtën Humanitare, në Serbi janë rreth 6000 kriminelë lufte të lirë. Prandaj, ne mbajmë dhjetëra, nëse jo qindra, të akuzuar për krime lufte dhe nuk i ekstradojmë në gjykatat kompetente dhe lejojmë mijëra kriminelë të jetojnë të qetë mes nesh, pa frikë nga ndjekja penale.

Mosndëshkimi për krimet

Kjo nuk është aspak një temë për ne, sikur është normale t’i fshehim kriminelët e luftës nga drejtësia, sikur të jemi marrë vesh. Është shumë e rrallë të dëgjosh diçka për të në media, mendoj se nuk është interesante për audiencën. Nuk është as një temë politike, as subjekt i rebelimit civil apo të paktën zemërimit moral publik. Si pret Serbia të bëhet ndonjëherë një vend normal nëse shërben si një shtëpi e sigurt për kriminelët e luftës?

Kjo është një pyetje e vërtetë për pjesën anti-regjim të publikut, e cila përgjithësisht nuk merret me tema kaq të pavolitshme. Ne kemi ndërtuar një shoqëri të bazuar në parimin e mosndëshkimit të krimeve dhe ende shpresojmë naivisht se gjithçka do të ndryshojë për mirë me luftën kundër korrupsionit, lirimin e mediave, të ashtuquajturin rregullim të institucioneve dhe masa të ngjashme.

Sikur çdo lloj humanizimi i shoqërisë është i mundur pa u marrë me fantazmat e së shkuarës në formën e kriminelëve të luftës që ecin lirshëm dhe ideologjisë që inkurajonte dhe justifikonte krimet. Ne kemi një çorientim total etik, kemi thyer gjilpërën në busullën morale, ndaj tani po endemi si miza pa kokë. Humbja jonë nuk është e rastësishme, ajo është pasojë logjike e vendimit të qëllimshëm për të shmangur rrugën e vetme të vërtetë – rrugën e së vërtetës, pendimin, dhembshurinë për viktimat dhe dënimin pa rezerva të projektit të madh kriminal shtetëror. Herët a vonë, do të duhet të marrim guxim dhe të shikohemi në pasqyrë, sado i tmerrshëm të jetë reflektimi që shohim atje.