Liridon Rama

Gjatë viteve 1949 dhe deri në vitet 1970, Kombet e Bashkuara kishin miratuar shumë konventa, pakte dhe ligje me të cilat rregulloheshin të drejtat civile, politike të qytetarëve anembanë botës.

Por përkundër që këto pakte obligonin shtetet anëtare dhe jo-anëtare që zbatimi i marrëveshjeve të ishte i menjëhershëm, implementimi në shtete sikur Kosova mbetet sfidë edhe më shumë se 50 vite më vonë. E pikërisht mungesa e respektimit të këtyre pakteve ndërkombëtare dhe të drejtave tjera kushtetuese, e ka sjellë shoqërinë në nivele të mjerimit dhe skamjes.

Kur e them shoqëri e mjerë bazohem vetëm në disa ngjarje të fundit që po vazhdojnë të ndodhin përditshmërish, sikurse është vdekja e vazhdueshme e punëtorëve të krahut, ku sipas një statistike të publikuar së fundi mbi 93 punëtorë kanë vdekur në vendin e punës nga pakujdesia dhe pasiguria që ofrohet në ambientet e punës nga punëdhënësit në këto pesë vitet e fundit.

Ndërmjet këtij rasti të fundit mund ta vlerësojmë gjendjen e rëndë të punëtorëve dhe se sa të pazbatueshme janë të drejtat civile dhe politike.

Konventa për të Drejtat Universale të Njeriut, Pakti për të Drejtat Civile dhe Politike, përkatësisht njohin të drejtën e punës së dinjitetshme, të drejtën për mbrojte nga papunësia dhe më e rëndësishme të drejtën e mospunës së detyrueshme (nën kushte të caktuara) ose skllavërisë. Por përkundër që institucionet e Kosovës kanë pranuar në pako këto detyrime dhe kanë krijuar mekanizma për të sanksionuar punëdhënësit dhe punëmarrësit gjendja në terren thotë krejt diçka ndryshe.

Të fillojmë me argumentin e parë se në Kosovë papunësia është problem tej çdo normale. Së fundi është evidentuar nga Agjencia për Statistika të Kosovës (ASK) se papunësia ka rritje, dhe në këtë vazhdë vlen të theksohet se afër 24,000 vende pune janë mbyllur vitin e kaluar, sipas statistikave të Odës Amerikane të Kosovës.

Kjo lidhet drejtpërdrejt me të drejtën për mbrojtje nga papunësia, por edhe të drejtën e gëzimit të një ndihme sociale.

Vazhdojmë me argumentin e dytë, ku është e patjetërsueshme të theksohet se shteti, konkretisht partitë politike që kanë udhëhequr me to deri tash nuk kanë arritur as ta ulin papunësinë, as ta minimalizojnë pabarazinë, por as të arrijnë ndonjë sukses në implementimin e ligjeve të punës. Dhe së treti, punëdhënësi në Kosovë për shkak të kësaj klime jo të qëndrueshme ekonomike vazhdon të luaj në formën më johumane ndaj klasës punëtore.

Ne jemi të vetëdijshëm se në përditshmëri raportohen raste të shkeljeve të të drejtave të punëtorëve. Problemet më të mëdha kanë të bëjnë me ndërtimin e marrëdhënies së punës, përkatësisht puna pa kontrata. Por përjashtuar problemet me kontrata, problemet me punëtorin e thjeshtë janë më shumë se aq. Vdekjet në vendin e punës nuk justifikojnë asnjë veprim të deritashëm të organeve gjyqësore.

Nga komuniteti, familja dhe shoqëria por edhe përvojat personale mund të theksoj se sot klasës punëtore i ka humbur dinjiteti. Pagat janë minimale, puna është e vështirë, fyerjet dhe poshtërimi janë pjesë e përditshmërisë së tyre.

Sot punëtori është më i pasigurt se kurrë, dhe ndihet i pavlerë përballë shoqërisë dhe familjes së tij.

Për të pasur më të qartë situatën, Inspektorati i Punës ka vetëm 50 inspektorë në gjithë Kosovën, të cilët gjatë vitit të kaluar ka arritur të inspektoj vetëm 10 për qind e të gjitha bizneseve. Shifër tejet e ulët për të ndryshuar diçka.

E kësaj t’ia shtosh dhe faktin se inspektorët janë kryesisht të punësuar nga politika, rezultati publik i deritashëm ka qenë minimal apo joekzistent i punës së tyre.

Pabarazia ekonomike në Kosovë ka lindur moti kohë por tani vetëm po i zgjeron rrënjët, dhe këtë e dëshmon një raport i fundit nga OXFAM, që mat angazhimin e qeverive në botë për të reduktuar pabarazinë.

Kosova renditet në vendin e 146 nga 157 vende kur vjen puna te treguesi i angazhimit të qeverisë për “të drejtat e punëtorëve dhe pagat”. Ky tregues vlerëson tre fusha të rëndësishme politikash përmes së cilave qeveria mund të luftojë pabarazinë: 1) Sa e fortë është mbrojtja e të drejtave të punëtorëve? 2) Sa e fortë është mbrojtja për gratë? 3) Sa efektive është paga minimale në mbylljen e hendekut të pabarazisë?

Duke u renditur gati se në fund të listës, gjendja e Kosovës krahasohet me shtete sikur Bangladesh, Haiti, Uzbekistan, Sierra Leone etj.

Prandaj mjerimi social dhe skamja sot jo vetëm se janë prezentë por ato po mbizotërojnë dhe po shkatërrojnë të ardhmen e vendit e cila duket se ka një rrugë tejet të gjatë drejt reformimeve politike, ekonomike dhe sociale.