Qendra Paqendërtuese e Kyotos, Shoqata e Paqes Globale të Japonisë (GPAJ) dhe Zyra Ndërlishëse e Këshillit Akademik të Sistemit të Kombeve të Bashkuara në Tokyo kanë prezantuar librin “Historia Vazhdon: Tre Modelet e Vazhdimit të Historisë” nga Ambasadori Sabri Kiçmari, në ambientet e Universitetit të Arteve të Kyotos, Kampusi i Jingumae, në Tokyo.

Raporti i Përgjithshëm

Në këtë takim diskutimi hibrid morën pjesë 20 pjesëmarrës në Tokyo dhe rreth 10 persona në linjë online. Pjesëmarrësit fillimisht dëgjuan prezantimin nga Ambasadori Sabri Kiçmari  dhe pastaj shkëmbyen pikëpamjet dhe mendimet e tyre rreth asaj që përbën fuqinë kryesore në komunitetin global. Më poshtë është një përmbledhje e prezantimit dhe komentet e bëra nga pjesëmarrësit.

KIÇMARI Sabri

Ambasadori Dr. Kiçmari prezantoi pikat kyçe të paraqitura në librin e tij, me titullin “Historia Vazhdon – Tre Modelet e Vazhdimit të Historisë” (Palgrave Macmillan, 2022). Ai theksoi kthimin e sfidës ideologjike në marrëdhëniet ndërkombëtare. Pas publikimit të librit “Fundi i Historisë” të Francis Fukuyamas, demokracia liberale u sfidua nga tre modele ideologjike: ultranacionalizmi rus, fundamentalizmi islamik dhe socializmi kinez. Të tre modelët shohin veten si një alternativë ndaj demokracisë liberale.

Duke reflektuar mbi interpretimin filozofik të zhvillimeve historike nga Kanti, Hegeli dhe Marksi, Ambasadori Kiçmari theksoi se Kanti parashikoi se historia do të ketë një fund, ndërsa Hegeli shpalli fundin e historisë pas Betejës së Jenës në vitin 1806. Megjithatë, teza e Fukuyamas mbi “fundin e historisë” është e kontestueshme. Fukuyama pretendon se termi “fundi i historisë” nuk është i tij, por e ka huazuar nga Hegeli dhe Marksi. Në fakt, në konceptet e të dy filozofëve, fraza i referohet fundit të historisë si një ideologji. Hegeli dhe Marksi besonin në procesin e historisë, ndërsa gjetjet empirike nënvizojnë se, nga perspektiva e Fukuyamas, shumica e demokracive sot janë vende të krishtera.

Ndryshe nga shumë shkencëtarë të tjerë, Fukuyama nuk e shikon fenë dhe nacionalizmin si një kërcënim për demokracinë liberale. Ai zbulon se nuk ka asgjë të papajtueshme; nuk ka konflikt themelor mes nacionalizmit, feve dhe demokracisë liberale (Fukuyama 2006: 215). Nuk është e lehtë për t‘u pajtuar me këtë deklaratë. Nacionalizmi, në versionin e tij ekstrem, si edhe fundamentalizmi fetar, është sot sfiduesi kryesor i demokracisë liberale.

Sidoqoftë, Ambasadori Kiçmari theksoi se shekulli i njëzetë u karakterizua pikërisht nga sisteme politike dhe shtetërore antinjerëzore në formën e totalitarizmit. Kështu, të dy ekstremizmi i djathtë (nazi-fashizmi) dhe ai i majtë (komunizmi) arritën të krijonin variantet e tyre të ekstremizmit antidemokratik dhe agresiv. Prandaj, nazi-fashizmi dhe komunizmi plotësojnë karakteristikat e totalitarizmit. Këto dy diktatura ishin armiqë të një shoqërie të lirë dhe demokratike. Fukuyama, në kundërshtim me përfaqësuesit e realizmit, nuk i kushton vëmendje pushtetit. Fokusi i tij teorik nuk është pushteti, por ideologjia liberale.

Ultranacionalizmi rus i ka përfaqësuesit e tij ideologjikë. Ndër ta, më i njohuri është Aleksandër Dugin. Filozofi rus Dugin konsiderohet shumë i afërt me konceptet e Vladimir Putinit. Ajo që Dugin ka prezantuar në nivelin teorik, Putin e ka realizuar ose është duke realizuar në nivelin praktik. Dugin mbron pikëpamjen se pas fashizmit dhe komunizmit, liberalizmi ka ardhur në fundin e tij. Rusia ka zhvilluar një sistem të ndryshëm nga demokracia liberale dhe sistemi socialist njëpartiak: një autokraci ultranacionaliste. Ky është një sistem i kontrolluar politikisht dhe ekonomikisht nga një udhëheqës i fuqishëm dhe një klikë rreth tij.

Në lidhje me peizazhin politik, Dr. Kiçmari vazhdoi të theksojë se Islami Politik është bërë një sfidë serioze dhe komplekse e shekullit të 21. Fundamentalistët islamikë synojnë të krijojnë një rend shoqëror me forcën e armëve, i bazuar në vlerat politike dhe shoqërore të kundërta me demokracinë liberale. Në shoqëritë perëndimore, ky pretendim fetar dhe politik konsiderohet një rrezik serioz. Republika Islamike e Iranit e konsideron veten si një alternativë parimore ndaj demokracisë liberale dhe sistemit të ekonomisë së tregut. Kjo është kryesisht për shkak të veçorisë themelore të sistemit iranian, që është lufta kundër Iluminizmit dhe vlerave të Perëndimit. Ashtu si sovjetikët synuan të krijojnë njeriun sovjetik – homo sovieticus, ashtu edhe islamizmi iranian synoi të krijojë njeriun ideal islamic – homo islamicus.

Dr. Kiçmari theksoi se teza e Fukuyama për fundin e historisë arriti të krijojë një moment triumfi të demokracisë liberale në nivelin teorik. Ai e kuptoi këtë si sistemi i vetëm që mund të qëndrojë politikisht dhe ekonomikisht në të ardhmen. Por, teza e Fukuyamas është kundërshtuar nga praktika politike kineze: një qeveri autoritare dhe një sistem njëpartiak janë kombinuar me një sistem ekonomie të tregut. Rritja ekonomike u shoqërua brenda kornizës së një sistemi komunist (të një partie). Sistemi njëpartiak kinez ka hapur rrugën ndaj tregut të investimeve të huaja, duke bërë Kinën një nga eksportuesit më të mëdhenj në botë. Kina është një nga vendet me një sistem komunist që i ka qëndruar kohës për mbi 73 vjet. Ky model stabiliteti ka ngritur në dyshim konceptet dhe teoritë e fundit të historisë që vetëm demokracia liberale dhe sistemi i ekonomisë së tregut janë modeli që mund të garantojë stabilitet politik dhe zhvillim teknik dhe teknologjik. Megjithëse Kina ka përparuar në fusha të ndryshme, si ekonomia dhe teknologjia, njëra prej atyre problemeve që ajo ka hasur kritika të ashpra nga komuniteti ndërkombëtar është ajo e problemeve etnike si Tajvani, Tibeti dhe problemi i demokracisë në rastin e Hong Kongut. Prandaj, udhëheqësit e Kinës kanë lidhur vazhdimisht patriotizmin me socializmin. Sipas tyre, vetëm socializmi shpëton Kinën dhe vetëm përmes tij mund të realizohen interesat kombëtare.

Në përfundim, Dr. Kiçmari citon fjalën e filozofit amerikan, Michael Sandel, i cili parashikon të ardhmen e Kinës në këtë mënyrë: “Përshtypja ime, si një vëzhgues i ndjeshëm, është se pas një periudhe të rritjes ekonomike të mahnitshme, Kina tani është në kërkim të një filozofie publike përtej GDP-së, duke kërkuar burime të kuptimeve dhe lumturisë që marrëdhëniet e tregut nuk mund të ofrojnë. Si në shumë raste të tjera, suksesi ose dështimi i Kinës në këtë kërkim do të ketë rëndësi të madhe për të ardhmen e vet dhe për pjesën tjetër të botës” (Sandel 2018: 263).

Pas paraqitjes se tezave nga ambasadori Kiçmari, u zhvillua një debat nga të pranishmit:

Ambasadori Nishida, ish-Zëvendës Ministër i Jashtëm i Japonisë dhe Ambasador në Kombe të Bashkuara dhe Kanada, nënvizoi nevojën për të parë historinë jo si një koleksion të fakteve dhe ngjarjeve, por si një lëvizje që tregon përparimin e njerëzimit.

Ambasadori Yamamaoto theksoi se kur Francis Fukuyama argumentoi në librin e tij se demokracia liberale ishte stadi përfundimtar në zhvillimin e mendimit njerëzor për paradigmen me të cilën shoqëritë duhet të qeverisin, ai ndoshta ka pasur në mendje gjendjen përfundimtare, kur të gjitha shoqëritë arrinin një sistem të tillë. Argumenti se “demokracitë liberale nuk luftojnë ndërmjet tyre” duket të dëshmojë këtë. Kjo mund të jetë kështu, por realiteti është se Perëndimi ka dështuar të udhëzojë ose ndihmojë shoqëritë në tranzicion ose që “kanë nevojë” për tranzicion për të arritur një gjendje të tillë përfundimtare. Dështimet në të përgjigjur ndaj aspiratave të shoqërive të Evropës Lindore, përfshirë Rusinë, janë një dëshmi të padëshirueshme për këtë. Ëndrrat dhe shpresat e atyre njerëzve menjëherë pas fundit të Luftës së Ftohtë u shuajtën. Perëndimi do të duhej të ishte më i ndihmues dhe të dëgjonte thirrjet e atyre shoqërive që përjetonin ëndrra të thyera dhe humbje të krenarisë dhe identiteteve nëpërmjet procesit të vështirë të tranzicionit. Një shembull tjetër është bota e Islamit, ku doktrina fetare nuk është natyrshëm e përshtatshme me shtetin ligjor siç është hartuar ose siç është parashikuar nga Perëndimi. Ne gjithashtu duhet të shohim këtë temë në lidhje me Kinën, e cila duket se është duke shpërndarë parime të veta. Kinezët janë njerëz pragmatikë. Duket se objektivi i arritjes së prosperiteti për të gjithë popullin kinez merr përparësi mbi idealin e demokracisë liberale. Ne duhet të kemi analiza më të thella në lidhje me këtë çështje, duke marrë në konsideratë se si një shtet në rritje sfidon rendin ndërkombëtar ekzistues pa shkaktuar shumë tronditje.

Ambasadori turk Korkut Gungen pajtohet se ideologjia qëndron në shoqëritë njerëzore dhe, në thelb, nuk zhduket. Ato përshtaten me rrethanat. Ata ndonjëherë dominohen dhe ndonjëherë humbasin rëndësinë. Dallimet ideologjike do të mbeten brenda dhe ndërmjet shteteve kombëtare. Çështja është nëse demokracia liberale do të mbijetojë, dhe kjo kërkon vigjilencë dhe gatishmëri për të mbrojtur. Për shkak se ndikon drejtpërdrejt në rezultat, ideologjitë kanë rëndësi.

Në diskutimet që ndoqën prezantimin e librit të Dr. Sabri Kicmari, profesoresha Aigul Kulnazarova solli pyetje në lidhje me strukturën e librit. Ajo ishte e veçanërisht e interesuar për të kuptuar se si koncepti i Fukuyama për “fundin e historisë” hedh dritë mbi lëvizjet ideologjike bashkëkohore dhe reagimet ndaj globalizmit dhe neoliberalizmit që ndodhin sot. Është e qartë se historia nuk ka marrë fund, duke marrë parasysh shumëllojshmërinë e ngjarjeve dhe çështjeve globale që janë dalë në sipërfaqe që nga fundi i Luftës së Ftohtë, duke sfiduar idenë e demokracisë liberale si forma përfundimtare dhe e pashmangshme e qeverisjes. Në këtë kontekst, Dr. Kiçmari ka aplikuar tezën e Fukuyama në librin e tij mbi ngritjen e populizmit, ultranacionalizmit, radikalizmit fetar dhe marksizmit në botën bashkëkohore. Nëse autori synon të sfidojë ose të mbështesë idetë e Fukuyama nëpërmjet kësaj analize mbetet për t’u përcaktuar.

Zonja HADZIALIC Hideko vuri në dukje se edhe pse fe të ndryshme ndajnë shumë vlera të përbashkëta, feja shpesh abuzohet nga politikanët ose udhëheqësit e paligjshëm për qëllime të tyre të fuqizimit përmes një qasjeje ndaj dhe sundo. Lufta boshniake është një shembull në këtë drejtim. Gjithashtu, nuk ka diçka të quhet demokraci e perfekte. Ka pasur raste të dështimit të demokracisë, por kjo nuk do të thotë se duhet të ndalemi nga ndjekja e demokracisë. Në vend që të trajtojmë demokracinë dhe autokracinë si diçka binare, është e rëndësishme të thellohemi në elementët e qeverisjes dhe menaxhimit, si cilësia e pjesëmarrjes dhe kapaciteti institucional. Këto aplikohen, për shembull, nëse shtetet mund të ofrojnë mbrojtjen efektive shoqërore për të prekurit, në çfarë mase votuesit mund të marrin vendime pas mirëinformimit, ose se si duhet të bëhet ekuilibri mes lirisë së shprehjes dhe sulmeve lënduese, veçanërisht në kohën e mediave sociale.

Zonja Forough Jonghhani (kandidate për doktoraturë) theksoi në komentet e saj se Irani, Kina dhe Rusia kanë dallime të qarta në marrëdhëniet dhe ndërveprimet e tyre me njëri-tjetrin dhe komunitetin ndërkombëtar. Irani dhe Rusia kanë një histori të gjatë bashkëpunimi, veçanërisht në fushën e ekonomisë, ushtrisë dhe bashkëpunimit strategjik bërthamor. Rusia ka luajtur një rol të rëndësishëm në programin bërthamor të Iranit, duke siguruar ekspertizë teknike dhe mbështetje. Nga ana tjetër, Kina, Irani dhe Rusia formojnë një trekëndësh strategjik që mbështet balancën dhe bashkëpunimin, me interesa komplementarë. Si është zhvilluar marrëdhënia ekonomike dhe politike mes Iranit, Rusisë dhe Kinës në vitet e fundit dhe çfarë duhet të bëjë komuniteti ndërkombëtar për të orientuar strategjitë e tyre drejt një të ardhme më të paqëndrueshme.

Ambasadori Inomata vuri re nga sinopsisi i Ambasadorit Kiçmari se “Kina do të vazhdojë të sfidojë demokracinë liberale në të gjitha anët dhe me të gjitha mjetet.” Kjo duket si një përmbledhje e ideologjisë kineze. Megjithëse si “idealtip” është e nevojshme si një model për të kuptuar ideologjinë, një deklaratë e tillë nuk përputhet me realitetin. Kina kurrë nuk ka mohuar formalisht ligjin ndërkombëtar apo barazinë sovrane të shteteve të bazuar në sistemin Shtetëror të Vestfalisë. As nuk vë në dyshim një sistem politik të ndryshëm, të zgjedhur nga njerëzit e vendeve të tjera, në respektimin e duhur të parimit të mosndërhyrjes në çështjet e brendshme. Ajo ka bërë përpjekje të vazhdueshme, së bashku me vendet e Botës së Tretë si Grupi i 77, për demokracinë ndërkombëtare me përfshirje të barabartë në marrëveshjet për çështje globale, në bazë të Kartës së Kombeve të Bashkuara.

Pikëpamjet e Dr. Adam H. Sheng, Profesor i Jurisprudencës, Universiteti i Shkencave Politike dhe Juridike të Shanghait, Kinë. Dr. Adam Sheng tha se gjëja më e komplikuar është historia. Prandaj, do të jetë me rrezik në rast se e thjeshtojmë shumë, nëse tentojmë të përcaktojmë modele të caktuara për të përshkruar historinë ose zhvillimin historik në vende të ndryshme. Ai vlerësoi librin e ambasadorit, por tha se në të vërtetë në histori ka shumëllojshmëri. Kështu që, historia mund të ndryshojë në mënyra të ndryshme në vende të ndryshme me perspektiva të ndryshme.

Në përfundim të diskutimit, Profesori Sukehiro Hasegava theksoi se tema qendrore e librit “Historia Vazhdon” të Kiçmarit është vazhdimi i përparimit historik. Ndërsa Francis Fukuyama mendonte se historia kishte mbaruar me fitoren e demokracisë liberale, Kiçmari dyshon për destinacionin përfundimtar të përparimit historik. Duke u referuar te zhvillimi dialektik i Hegel në veprim, mund të konsiderojmë se demokracia liberale si tezë është sfiduar nga tre antitezat: ultranacionalizmi rus, fundamentalizmi islamik dhe socializmi kinez. Deklarata se demokracia liberale nuk është forma e përfundimtare e qeverisjes është e besueshme nëse format e qeverisjes të tjera përveç demokracisë liberale nuk janë vetëm legjitime, por edhe efikase në arritjen e formës përfundimtare të qeverisjes dhe paqes së përjetshme të Kantit.

SEKRETARIA E TAKIMIT

Arbenita Sopaj është Asistente Ekzekutive në Ambasadën e Republikës së Kosovës në Tokio, Japoni. Ajo është Kërkuese në Institutin e Kërkimeve për Çështjet e Indo-Pacifikut (RIIPA), anëtare e bordit të GPAJ, zyrtare e Marrëdhënieve me Jashtë në KPC, Drejtoreshë e Administratës në Zyrën e ACUNS në Tokio. Ajo ka mbajtur pozicionin e lektorit në Kolegjin Dardania në Kosovë, ku ka dhënë njohuritë e saj përmes kursesh të nivelit të përgjithshëm të përqëndruara në Konfliktet Ndërkombëtare.

TANIMOTO Masakuni Z. TANIMOTO Masakuni është Sekretari i Përgjithshëm i Qendrës së Kzotos për Ndërtimin e Paqes o dhe Shoqatës Globale për Ndërtimin e Paqes të Japonisë. Ai është Drejtor Ekzekutiv i Lëvizjes Federaliste Botërore (VFM) të Japonisë dhe Zëvendës Drejtor i Përgjithshëm i Komitetit Parlamentar të Dietës Kombëtare të Japonisë për Federalizmin Botëror.

IKEGAMI Keitoku Z. IKEGAMI Keitoku është student në Universitetin Ndërkombëtar në Mitaka C.