Rekuiem për fjalosjen
Nga: Çapajev Gjokutaj
Një pjesë e mirë e miqve të mi virtualë janë emigrantë të moshuar, e kanë lënë vendin dekada më parë dhe tani, edhe pse në pension, nuk u është bërë mbarë të kthehen. Parë me sy të lirë, më ngjan se janë ndër miqtë më aktivë, në kuptimin që jo vetëm shkruajnë e komentojnë shpesh, por edhe e njohin aktualitetin (afërmendsh dhe historinë) po aq mirë sa ne “të këtushmit”.
Mërzitem e bëhem derr, më shkruan një i tillë, që sa ka dalë në pension. Edhe në metro, mes lumit të njerëzve ndihem i vetmuar, si të isha në Patagoni. Vetëm kur hap fejsbukun më ngjan vetja sikur jam në Fier. Lexoj statuse e komente, kthej ndonjë përgjigje, të gjitha shqip, dhe më duket se jam atje, mes miqsh e të njohurish. Me njërin përshëndetem, me tjetrin bëj ndonjë batutë nga larg, me të tretin shkoqitem në muhabet. Gjë e madhe fejsbuku, po ke parë ti që shpesh e më shpesh e gjithë kjo më duket pesë me hiç e më kujtohet plaka e Belul Gjonomadhit të Kadaresë që kur ndjeu zërin e të shoqit në telefon ia pat: Belul, të keqen ç’është ky zë, sikur flet nga sosmëja, aman se po më merr të qarët. Nuk di ta them pse, vazhdon miku, po më ngjan se shkëmbimet në fejsbuk, sado të shpeshta e të lehta qofshin, nuk i vijnë as te maja e thembrës një bisede sy më sy në kafe a në stolin e parkut.
Në fakt, biseda ballë përballë, me praninë e të dy bashkëbiseduesve nuk mund të zëvendësohet nga ca rreshta tekst, të shkruara shpejt e shpejt e shkel e shko, gjithë gabime e shkurtime. Specialistët e komunikimit thonë se tekstet e përcjella nga “çetët” e nga rrjetet sociale janë tejet të mangëta krahasuar me bisedat e bashkëpranishme, se u mungojnë elementët e tillë si intonacioni, mimika, gjuha e trupit etj. Të gjitha këto nuk shtojnë ndonjë gjë të madhe në mesazhet që bashkëbiseduesit i përcjellin njëri-tjetrit, pra nuk shtojnë kushedi në rrafshin e informacionit, por i japin jetë ligjërimit në kuptimin që shtojnë emocione, ndjenja, ngjyrime dhe bëjnë që biseda jo vetëm të kuptohet, por edhe të përjetohet, jo si tekst inert po si krijesë e gjallë.
Biseda më shumë se shkëmbim informacioni mes dy miqsh a të njohurish është në radhë të parë mjet për të ndërtuar marrëdhënie njerëzore si dhe për t’i “vajisur” e mirëmbajtur këto marrëdhënie. Kështu duket se ka qenë kurdoherë, por sot kur gazetat, radiot, televizionet e rrjetet sociale përmbushin e tejmbushin nevojat tona për informacion, biseda priret të forcojë shumë më tepër funksionin afrues me bashkëbiseduesin dhe të kthehet kështu nga bisedë në një fjalosje pa agjendë a plane paraprake.
Bisedat a fjalosjet ballë përballë e forcojnë ndjesinë e intimitetit edhe me faktin që bëhen në privat, pa prani spektatorësh. Shkëmbimet dhe ndërveprimi në rrjetet sociale presupozojnë kurdoherë se shihen e lexohen edhe nga të tjerë. Prania e të tjerëve si spektatorë, qoftë dhe potencialë, jo vetëm që zbeh intimitetin, por edhe i shton bisedës në rrjet një element të dukshëm aktrimi. I vetëdijshëm për praninë e të tjerëve bashkëbiseduesi thotë/shkruan, jo atë që i vjen në gjuhë vetvetiu dhe pa e vrarë fort mendjen, por atë që dëshiron të dëgjojë komuniteti i lexuesve. Kjo ikje nga spontaniteti e sinqeriteti i vetvetishëm, ky largim nga vetja për të vajtur te parimet, për të marrë poza e për të aktruar jo vetëm që synohet, por edhe realizohet lehtësisht në rrjet, ku në një pjesë të mirë të rasteve shfaqesh jo si person konkret po si emër, si shenjë boshe që e mbush si të duash dhe si të të interesojë.
Do tingëllonte tejet patetike e larg së vërtetës nëse do thoshe që teknologjitë e informimit po e vrasin bisedën e lirë e spontane. Parë më thellë këto teknologji, duke plotësuar nevojat për informacion, krijojnë mundësi që biseda sy më sy të synojnë me përparësi ndërtimin dhe mirëmbajtjen e marrëdhënieve njerëzore. Ajo që po e dëmton dhe po e bën të rrallë këtë lloj bisede nuk është teknologjia si e tillë, po modelet e ligjërimeve që zgjedhim të përcjellim me përparësi nëpërmjet televizioneve, radiove, portaleve dhe rrjeteve të tjera sociale.
Kur publiku, veçanërisht adoleshentët dhe të rinjtë, “ushqehen” thuajse gjithë kohën me ligjërime të tipit “Big Brother” apo “Përputhen”, ku privatja dhe intimja – përfshirë dashurinë, madje edhe seksin – nxirren në pazar e bëhen shfaqje, atëherë lind vetiu rreziku që këto ligjërime të kthehen në model dhe si të tilla të dalin nga ekrani e të hyjnë në jetën e përditshme. Për të mos hyrë më thellë e për të mos përmendur programet e tipit “talk show” që, të etura për ritëm e klikime, përhapin modele ligjërimi ku mbizotërojnë zënkat, ofendimet, cektësia dhe shumë gjëra të tjera, të gjitha larg mirëkuptimit dhe bukurisë së komunikimit human.
Këto modele që ofrohen me shumicë nga rrjetet sociale, por edhe nga mediat tradicionale, rrezikojnë të bëhen ngjitëse e të marrin trajtë viroze në kushtet kur shoqëria përjeton krizë vlerash, kur marrëdhëniet intime e njerëzore janë të kërcënuara nga komercializmi ekstrem.
Rreziqet që i kanosen bisedës sy më sy, fjalosjes së lirë pa spektatorë e pa agjenda paraprake, më kujtojnë një akademik suedez që vizioti Shqipërinë në fillim të viteve 1990. U ndie pak i surprizuar kur i thanë se në anët tona nuk praktikoheshin seancat te psikanalisti, ku pacienti nxitet të flasë e të tregojë lirshëm. Si u mendua një grimë herë, me prirjen e njeriut konstruktiv që të shohë gjysmën plot të gotës, bëri me dorë nga restoranti që gumëzhinte dhe tha: Pse të shkoni te psikanalisti kur flisni e ndërveproni kaq lirshëm?!
