Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Përdorimi i kartës nacionaliste në zgjedhjet parlamentare të Kosovës, më 9 shkurt 2025, është një temë që duhet analizuar thellësisht, duke marrë parasysh realitetin politik të brendshëm, ndërkombëtar dhe sfidat që përballet vendi. Nacionalizmi, si një mjet politik, ka pasur ndikim të madh në historinë e Kosovës dhe Ballkanit, shpesh duke luajtur një rol kyç në mobilizimin e qytetarëve dhe mbrojtjen e interesave kombëtare, por gjithashtu duke sjellë rrezikun e polarizimit dhe izolimit ndërkombëtar.

Një analizë historike Kosova, me historinë e saj të pasur dhe sfiduese, ka kaluar nëpër periudha të zgjatura të pushtimit dhe represionit, veçanërisht gjatë sundimit serb dhe konflikteve të viteve 1990. Ndjenja nacionaliste ka qenë shpesh një përgjigje ndaj këtyre sfidave, duke u shfaqur si një formë mbrojtjeje dhe mbijetese kulturore dhe politike.

Lufta e Kosovës e viteve 1998-1999 dhe shpallja e pavarësisë në vitin 2008 kanë qenë momente kulminante që kanë përforcuar ndjenjat nacionaliste, të cilat vazhdojnë të jenë të pranishme në politikën e sotme. Në këtë kontekst, retorika nacionaliste në fushatën elektorale mund të ketë potencial për të mobilizuar elektoratin, veçanërisht ata që ndihen ende të kërcënuar nga tensionet me Serbinë ose që kanë një ndjeshmëri të lartë ndaj çështjeve të identitetit kombëtar dhe sovranitetit të Kosovës. Megjithatë, për të kuptuar efektet e mundshme të përdorimit të kartës nacionaliste në zgjedhjet e vitit 2025, është e rëndësishme të shqyrtojmë disa raste komparative nga vendet e tjera të Ballkanit dhe më gjerë.

Nacionalizmi si mjet mobilizues dhe rreziku i polarizimit Pas shpalljes së pavarësisë në vitin 1991, Kroacia përjetoi një periudhë të fortë nacionalizmi, veçanërisht nën udhëheqjen e Franjo Tudjmanit dhe partisë së tij HDZ (Bashkimi Demokratik Kroat). Nacionalizmi u përdor si një mjet për të mobilizuar qytetarët kundër kërcënimeve të jashtme, sidomos gjatë luftës së viteve 1990 kundër Jugosllavisë dhe Serbisë. Përdorimi i retorikës nacionaliste ndihmoi HDZ-në të fitonte zgjedhjet dhe të konsolidojë pushtetin, duke paraqitur veten si mbrojtësit e pavarësisë dhe integritetit territorial të Kroacisë. Por, ndërsa nacionalizmi luajti një rol të rëndësishëm në periudhat e konfliktit, ai gjithashtu solli polarizim brenda shoqërisë kroate dhe tensione me komunitetet e pakicave etnike, veçanërisht serbët.

Retorika e fortë nacionaliste gjithashtu e vështirësoi procesin e integrimit të Kroacisë në Bashkimin Evropian, pasi shumë vende të BE-së shprehnin shqetësime për qëndrimet e ashpra të qeverisë kroate dhe mungesën e reformave demokratike. Mësimi nga rasti kroat është se, ndërsa nacionalizmi mund të ndihmojë në periudha të krizës, ai mund të bëhet një pengesë për reformat e nevojshme demokratike dhe integrimin ndërkombëtar nëse përdoret në mënyrë të pakontrolluar.
Në Kosovë, një retorikë e ngjashme nacionaliste mund të krijojë një ndarje të brendshme dhe të dëmtojë procesin e dialogut me Serbinë dhe integrimin evropian.

Një tjetër rast relevant për Kosovën është Maqedonia e Veriut, ku tensionet etnike midis maqedonasve dhe shqiptarëve kanë qenë të pranishme për dekada. Partitë politike në Maqedoninë e Veriut kanë përdorur shpesh nacionalizmin si mjet për të fituar mbështetje nga grupet e tyre etnike. Megjithatë, tensionet etnike dhe nacionalizmi ekstrem kanë çuar në dhunë, siç ishte konflikti i vitit 2001, i cili përfundoi me Marrëveshjen e Ohrit, një marrëveshje që promovoi decentralizimin dhe përfshirjen e shqiptarëve në qeverisje.

Në zgjedhjet e mëvonshme, si dhe në referendumin për ndryshimin e emrit të vendit, partitë nacionaliste maqedonase dhe shqiptare kanë vazhduar të luajnë me kartën etnike. Por, qeveria e kryeministrit Zoran Zaev zgjodhi një qasje të ndryshme, duke u përqendruar më shumë te dialogu dhe bashkëpunimi ndër-etnik. Kjo qasje ndihmoi në përparimin e Maqedonisë së Veriut drejt integrimit në NATO dhe afrimit me Bashkimin Evropian. Rasti i Maqedonisë së Veriut tregon se, edhe në një mjedis me tensione etnike dhe ndjenja nacionaliste, një politikë që promovon dialogun dhe bashkëpunimin mund të jetë më e dobishme për stabilitetin afatgjatë dhe integrimin ndërkombëtar.

Nacionalizmi si pengesë për integrimin evropian. Në Serbi, nacionalizmi ka qenë një forcë dominuese që nga vitet 1990, me figura si Slobodan Milosheviq që përdorën kartën nacionaliste për të forcuar pushtetin dhe për të mbrojtur interesat e Serbisë në Ballkan. Pas luftërave jugosllave, shumë parti politike në Serbi vazhduan të përdorin nacionalizmin për të fituar mbështetje, veçanërisht në raport me çështjen e Kosovës.

Megjithatë, përdorimi i fortë i retorikës nacionaliste ka penguar Serbinë në rrugën e saj drejt integrimit në Bashkimin Evropian, pasi shumë vende të BE-së e shohin qëndrimin e ashpër të Beogradit ndaj Kosovës dhe mungesën e përparimit në dialog si një pengesë për anëtarësimin. Për të përparuar drejt integrimit evropian, Serbia duhet të bëjë kompromis dhe të angazhohet në dialog konstruktiv me Kosovën. Ky rast është një paralajmërim për partitë politike në Kosovë: një retorikë e tepruar nacionaliste mund të izolojë vendin dhe të ngadalësojë procesin e integrimit ndërkombëtar, sidomos në BE dhe NATO, që janë prioritete kryesore për Kosovën.

Çfarë duhet të bëjnë subjektet politike në Kosovë? Në zgjedhjet e vitit 2025, partitë politike në Kosovë duhet të peshojnë me kujdes përdorimin e kartës nacionaliste. Në një vend me një histori të fortë të luftës për pavarësi dhe identitet kombëtar, nacionalizmi mund të sjellë përfitime afatshkurtra, duke mobilizuar bazën elektorale. Megjithatë, përdorimi i tij i tepruar mund të krijojë ndarje të brendshme dhe të dëmtojë procesin e dialogut dhe integrimin ndërkombëtar të Kosovës.

Në vend të një retorike nacionaliste që mund të krijojë tensione dhe izolim, subjektet politike duhet të përqendrohen në: Reformat ekonomike dhe sociale: Zhvillimi ekonomik, lufta kundër korrupsionit dhe përmirësimi i institucioneve demokratike duhet të jenë prioritet. Këto janë çështje që ndikojnë drejtpërdrejt në jetën e përditshme të qytetarëve dhe janë thelbësore për përparimin e Kosovës.

Kosova duhet të vazhdojë angazhimin e saj në dialogun me Serbinë dhe të përpiqet të ndërtojë marrëdhënie të qëndrueshme me fqinjët e saj. Kjo është e domosdoshme për stabilitetin afatgjatë dhe integrimin në Bashkimin Evropian.

Në zgjedhjet e ardhshme, subjektet politike në Kosovë do të duhet të promovojnë bashkëpunimin ndërkombëtar për të siguruar një zhvillim më të qëndrueshëm dhe për të përforcuar pozicionin e Kosovës në arenën globale. Kjo do të përfshijë thellimin e marrëdhënieve me partnerët strategjikë, si Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian, si dhe angazhimin me organizata ndërkombëtare për integrimin e Kosovës në struktura të tjera të rëndësishme politike dhe ekonomike. Gjithashtu, një fokus i veçantë duhet t’i kushtohet dialogut me vendet e rajonit për të ndërtuar një klimë bashkëpunuese dhe për të promovuar stabilitetin rajonal.