Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Roli dhe doktrina juridiko-politike e Shteteve të Bashkuara për ndërtimin e shtetit të Republikës së Kosovës është e bazuar mbi parime të forta të së drejtës ndërkombëtare dhe praktikave të konsoliduara të diplomacisë. Përkrahja e ShBA-së për pavarësinë dhe shtetësinë e Kosovës mbështetet në një kornizë strategjike, që përfshin vetëvendosjen e popujve, ndërhyrjet humanitare dhe respektimin e marrëveshjeve ndërkombëtare. Në vijim do të shqyrtojmë disa nga këto aspekte kyçe dhe kontributin e diplomacisë amerikane në këtë proces.

Njohja e pavarësisë së Kosovës nga ShBA në vitin 2008 është themeluar mbi parimin e vetëvendosjes, një koncept i njohur në të drejtën ndërkombëtare që afirmon të drejtën e popujve për të vendosur për fatin e tyre. Populli i Kosovës, pas një periudhe të gjatë shtypjeje dhe konflikti, shpalli pavarësinë e tij në përputhje me këto të drejta, të cilat janë mbështetur nga praktikat ndërkombëtare dhe të sanksionuara nga shembuj historikë, si rasti i Indisë pas pavarësisë nga Britania e Madhe në 1947.

Ndërhyrja humanitare e NATO-s në vitin 1999, e udhëhequr nga ShBA, shënoi një pikë kthese për fatin e Kosovës. Ky intervenim, bazuar në mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe parandalimin e gjenocidit, përbën një rast klasik të ndërhyrjeve ndërkombëtare që legjitimojnë veprimet shtetërore për mbrojtjen e popullatës civile. Ndihma e ShBA-së në ndërtimin e institucioneve demokratike të pasluftës në Kosovë ka qenë thelbësore për tranzicionin e saj drejt një shteti të qëndrueshëm dhe sovran.

Rezoluta 1244, e miratuar nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së në vitin 1999, krijoi bazën për administratën ndërkombëtare në Kosovë dhe ndihmoi në përgatitjen e terrenit për njohjen e saj të mëvonshme si një shtet i pavarur. Përmes respektimit të marrëveshjeve ndërkombëtare dhe përdorimit strategjik të tyre, ShBA-ja u angazhua në mbështetjen e procesit të njohjes së Kosovës, duke përfituar nga precedentët ndërkombëtarë si Marrëveshja e Dayton-it, e cila stabilizoi Bosnjën dhe Hercegovinën.

ShBA-ja e ka mbështetur pavarësinë e Kosovës duke u bazuar në disa dokumente, pakte dhe akte ndërkombëtare, ndër të cilat më të rëndësishmet janë: Karta e Kombeve të Bashkuara (1945). Ky dokument është themeli i rendit juridik ndërkombëtar, duke promovuar të drejtën e popujve për vetëvendosje. ShBA ka theksuar se pavarësia e Kosovës është në përputhje me këtë parim, veçanërisht duke marrë parasysh situatën e veçantë të Kosovës dhe atë si rast suigeneris.

Grupi i Kontaktit, i cili përfshinte ShBA-në, përpiloi disa udhëzime për statusin e ardhshëm të Kosovës pas ndërhyrjes së NATO-s. Raporti theksoi se nuk mund të kthehej nën sovranitetin e Serbisë dhe propozoi një zgjidhje që reflektonte të drejtën e qytetarëve të Kosovës për vetëvendosje.

Plani i Ahtisaarit (2007) i hartuar nga i dërguari i posaçëm i OKB-së, Martti Ahtisaari, ishte baza për shpalljen e pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008. ShBA e mbështeti fuqimisht këtë plan, i cili propozonte një pavarësi të mbikëqyrur për Kosovën dhe mbrojtjen e të drejtave të komuniteteve pakicë.

Opinioni Këshillues i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (2010) – Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, pas kërkesës së Serbisë për një opinion mbi ligjshmërinë e shpalljes së pavarësisë së Kosovës, konfirmoi se shpallja e pavarësisë nuk e shkelte të drejtën ndërkombëtare. ShBA-ja e përdori këtë opinion për të forcuar mbështetjen për njohjen ndërkombëtare të Kosovës.

Njohja ndërkombëtare e Kosovës ka qenë një proces gradual dhe strategjik, në të cilin ShBA-ja ka luajtur një rol kyç. Përmes diplomacisë shumëpalëshe dhe ndikimit të saj në organizata ndërkombëtare, ShBA-ja ka përdorur fuqinë e saj për të siguruar mbështetje nga vende të ndryshme, si Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Katari në Lindjen e Mesme, Senegal dhe Bregu i Fildishtë në Afrikë, si dhe Kolumbia dhe Panama në Amerikën Latine. Këto njohje u arritën përmes një kombinimi të diplomacisë ekonomike, humanitare dhe bashkëpunimit strategjik.

Një tjetër element thelbësor i strategjisë amerikane ka qenë përdorimi i diplomacisë ekonomike për të forcuar marrëdhëniet me vendet që ende hezitojnë të njohin Kosovën. Përmes projekteve të përbashkëta zhvillimore dhe investimeve, si në rastin e njohjes së Bangladeshit, ShBA-ja ka krijuar kushte të favorshme për lobimin në favor të njohjes së shtetit të Kosovës. Diplomacia kulturore dhe shkëmbimet arsimore, si programi Fulbright, kanë ndihmuar gjithashtu në përmirësimin e imazhit të Kosovës në sytë e komunitetit ndërkombëtar.

Mbështetja e ShBA-së për dialogun midis Kosovës dhe Serbisë, me qëllim të normalizimit të marrëdhënieve, është një element thelbësor për stabilitetin afatgjatë në Ballkan. Ky dialog, në të cilin ShBA-ja ka luajtur një rol të rëndësishëm ndërmjetësues, është i domosdoshëm për integrimin e Kosovës në strukturat evropiane dhe për forcimin e pozitës së saj si një subjekt ndërkombëtar.

Doktrina juridiko-politike e ShBA-së për ndërtimin e shtetit të Kosovës reflekton një angazhim të fuqishëm për mbrojtjen e parimeve të vetëvendosjes, të drejtave të njeriut dhe ndihmës ndërkombëtare. Ky rast ofron një shembull të qartë të fuqisë së diplomacisë amerikane në mbështetje të shteteve të reja që synojnë pavarësinë dhe njohjen ndërkombëtare. Kosova, përmes bashkëpunimit të ngushtë me ShBA-në, ka krijuar një model që mund të shërbejë për vende të tjera që ndodhen në situata të ngjashme. Angazhimi i vazhdueshëm për forcimin e marrëdhënieve diplomatike dhe përdorimi i influencës amerikane do të jenë çelësi për sigurimin e njohjeve të mëtejshme ndërkombëtare dhe stabilitetit global në përgjithësi.