“George F. Kenan: Memoare 1925 – 1950” (1)

Shkruan: Prof.dr. Agim ZOGAJ

George F. Kenan i kishte takuar plejadës së intelektualëve amerikanë të cilët, gjithnjë kishin kërkuar qasje më fleksibile politike të ShBA-ve në rrjedhat e politikës botërore në vitet e para të Luftës së Ftohtë.

Ai kishte specializuar për të ashtuquajturën “ çështje, hapësirën ruse”. Në vitin 1933 kishte shkuar në Moskë si anëtar i ekipit të Bullitit. Ishte dëshmitar i spastrimeve të mëdha të Stalinit, personalisht në Pragë kishte përjetuar hyrjen e trupave të Hitlerit dhe okupimin  e Çekosllovakisë, kurse në Berlin  atë e gjen shpallja e luftës për Shtetet e Bashkuara të Amerikës nga ana e Hitlerit. Nga viti 1944 deri në vitin 1946 sërish ishte në mision diplomatik në ambasadën amerikane në Moskë, si një nga bashkëpunëtorët më të afërt të ambasadorit Harriman.

Pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, Stalini e impononte Rendin e Ri Botëror, i cili në esencë ishte “pansllavizimi, i përforcuar nga ideologjia komuniste”. Stalini, veçmas pas Konferencës  së Postdamit po impononte vullnetin e tij në Evropën Lindore, ndërkohë që e hodhi poshtë bashkëpunimin e pasluftës me ShBA-të.

Derisa qarqet më të larta politike në Uashington shqyrtonin raportet me Bashkimin Sovjetik, me qëllim që të eventualisht të kundërshtonin ekspansionin sovjetik, George F. Kenan, aso kohe diplomat relativisht i ri në ambasadën amerikane në Moskë e kishte dërguar një raport diplomatik nga Moska i cili raport ndikoi në riformulimin e pikëpamjeve të administratës amerikane për zhvillimet në botë. Ai raport, më vonë u bë i njohur në historinë e diplomacisë së jashtme amerikane si “Telegrami i Gjatë”. (George F. Kenan, “Long Telegram” nga Moska, 22 shkurt 1946, në Foreign Relations of the United State, 1946 (Uashington, D. C.: U. S. Goverment Printing Office, 1969 ) vëll. VI, f. 666 – 709

Kenan, sipas vlerësimeve të Henry Kissingerit ishte i mendimit se “Shtetet e Bashkuara duhet të pushonin së bëri veten me faj për papajtueshmërinë sovjetike; rrënjët e politikës së jashtme sovjetike janë thellë në vetë sistemin sovjetik”. Pra, Kenan, siç do të shihet edhe nga fragmentet kryesore, të raportit të datës 22 shkurt 1946 argumentonte se, “ politika e jashtme sovjetike ishte një amalgamë e dëshirës ideologjike komuniste me ekspansionizmin e vjetërsuar carist”. Kenan ngulte në qëndrimin se “në konceptin e botës, Stalini në zemër kishte ideologjinë komuniste. Stalini, vendet perëndimore  i shihte si armiq të pandreqshëm”. Ndërkaq në takimin (1945) me disidentin jugosllav, Milovan Gjilas, Stalini tekstualisht i kishte thënë” Në qoftë se sllavët qëndrojnë të bashkuar dhe ruajnë solidaritetin, asnjeri nuk do të luajë dot as gishtin në të ardhmen”! Ishte fillim i  Luftës së Ftohtë, e cila paralajmërohej edhe nga “Telegrami i Gjatë” i George F. Kenan dërguar nga Moska.

Në fakt, njohësit e diplomacisë sekrete të periudhës  pas Luftës së Dytë Botërore, me të drejtë vlerësojnë se, pa kujtimet e George F. Kenan, fragmente, të cilave për herë të parë në gjuhën shqipe botohen vetëm përmes “Epokës së Re”, nuk mund të kuptohen të gjitha fshehtësitë diplomatike që shpejtuan fillimin e Luftës së Ftohtë si dhe shkatërrimin e komunizmit si projekt, në radhë të parë si ideologjik, botëror.  Por, duke i hedhur një vështrim kritik, përkeqësimit të hapur të marrëdhënieve të sotme midis  Perëndimit dhe Rusisë, në fakt botës sllave, jo vetëm pushtimit rus të Krimesë dhe invazionit të Rusisë ndaj Ukrainës, është e qartë se, cilat janë objektivat e politikës ruse, pansllaviste edhe në shekullin e XXI. Prandaj, udhëheqjet shtetërore në Shqipëri dhe në Kosovë, kanë mundësi që, përmes këtij fejtoni ekskluziv, të reflektojnë për zhvillimet, shumë të rrezikshme për sigurinë e rajonit, pra, edhe për çështjen shqiptare dhe pretendimet serbo-ruse.

RUSIA, DIÇKA NDRYSHE DHE KREJT TJETËR

Cilat janë themelet e ekspansionit rus?

Së bashku me pranverën, më në fund edhe paqja arriti në Rusi; kurse i huaji i cili jeton këtu, i lodhur me luftën dhe me dimrin rus, dëshiron pa masë që sezona e re  politike të mos jetë e ngjashme në verën ruse.

Prej atyre dy ngjarjeve, me ardhjen e paqes dhe ardhjen e pranverës, i dyti dukshëm imponohet, vërehet në skenën moskovite. Përfundimi i luftës nuk i sjellë ndryshime të mëdha popullit, i cili nën kushtet e luftës, pa pushuar, pa ia ndalur, qoftë luftë ose paqe, ka jetuar tridhjetë e një vjet. Derisa forcat e mëdha aleate ngelin në  Evropë, Stalini nuk ka për qëllim të fillojë demobilizimin e legjioneve të veta. Madje edhe kur armatat aleate të shkojnë, ai do ti duhet, për shkak të politikës së përgjithshme me qëllim të forcimit të pushtetit në territoret e sapofituara, edhe më tej të mbajë fuqinë e madhe të armatosur dhe të drejtojë energjinë nacionale në ndërtimin e fuqisë ushtarake. Dhe së fundi, gjendja e domosdoshme mobile është element i domosdoshëm i shtetit policor. Nga kjo, mund të presim që për një periudhë të ardhshme të pa caktuar  me jetën e popullit rus edhe më tej do të udhëheq nevoja që të prodhohet dhe të bartet arma. Edhe në aspektin e jashtëm  të jetës ruse, në të cilën ai fakt ka pasur rëndësinë dominante më shumë se tre shekuj, nuk guxon të priten kurrfarë ndryshime të afërta.

Mirëpo, pavarësisht në pamjen, dukjen e jashtme, përfundimi i luftës duhet të sjellë ndryshime të mëdha në rrethin në të cilin Rusia duhet të jetojë. Për këtë arsye, ardhja formale e paqes në Perëndim ofron kushte të volitshme për vlerësimin e pozitës së Rusisë përgjithësisht; pozitë kjo deri te e cila ka ardhur përmes  sfidave të luftës dhe invazionit dhe prej nga i duhet nisur në ardhmërinë më të pasigurt dhe të turbullt me të cilën ndonjëherë më parë populli rus është ballafaquar.

Ndryshimi më i madh të cilin lufta ia solli pozitës së Rusisë në botë nuk ka dalur, buruar nga zhvillimi i vetë Rusisë, por nga dezintegrimi i forcave të popujve fqinjë.

Potenciali i gjithmbarshëm i Risisë, sigurisht se pak është ndryshuar nga viti 1940. Humbjet në forcat materiale dhe njerëzore në esencë i ka komentuar forca e re e detyruar e robërve gjerman dhe e qytetarëve të territoreve e të pushtuara, disiplinimi i ashpër i shoqërisë ruse, përdorimi i gjerë i forcës punuese të femrave dhe zhvillimi i territoreve të reja industriale.

Mirëpo forcat konkurrente, kundërshtare të cilat qëndrojnë përballë Rusisë, përtej kufijve të saj tokësor kanë përjetuar rënie të rëndësishme. Kur të mbaroj lufta në Lindjen e Largët, Rusia për herë të parë në historinë e saj nuk do ta ketë më asnjë kundërshtar të madh në masën e territorit të Euroazisë. Ajo gjithashtu do ta ketë pushtetin fizik, mbi ato hapësira të pabanuara; kurse në mesin e atyre hapësirave ka edhe të atilla në të cilat pushteti rus kurrnjëherë nuk është vendosur, zgjeruar. Ato hapësira të reja ( edhe pse kufijtë e tyre të saktë qëllimisht nuk po bëhen publik)  sigurisht se do të përfshijnë më shumë se 100 milion frymë – prej të cilëve më së shumti në pjesën evropiane. Këto ndryshime janë me rëndësi të madhe për zhvillimin e shtetit rus.

Rusia kishte pretenduar edhe territore perëndimore

Kuptohet, rritja e tillë relative e pushtetit rus do të bie deri te rritja e ngjashme e detyrimeve, obligimeve të saja. Tani Ruisia do të detyrohet që para botës të bartë së paku përgjegjësinë morale për fatin, lumturinë dhe përparimin  e popujve të sapopushtuar, për zhvillimin e resurseve të tyre, rregullimin e marrëdhënieve prodhuese e shoqërore, sigurimin e mbrojtjes së tyre ushtarake. Mirëpo, kjo edhe nuk është detyrimi më i madh. Qeverisja, administrata ruse tani e ka një obligim, detyrim të rëndë ndaj vetvetes: pra, që territoret e fituara ti mbaj të nënshtruara. Kjo, sepse s’ka dyshim se, shumë popuj të nënshtruar nuk do ta durojnë dhe do ta urrejnë pushtetin, administratën ruse. Kurse kryengritjet e tyre të suksesshme kundër administratës, qeverisë së Moskës do të mund të dridhnin tërë fuqinë ruse.

Çështje e madhe e pozitës së re të Rusisë, shikuar nga Moska, konsiston në faktin nëse shteti rus është e aftë që me sukses ti bartë, përballoj detyrat e reja, të forcojë pozitën e vet mbi këta popuj, marrë në përgjithësi ti harmonizoj me strukturën tradicionale politike të popullit rus, dhe që nga pushtimeve të saja të krijojë burimet e forcave të reja dhe jo të dobësohet. Kjo, ashtu siç  shihet nga Kremlini është çështja e parë e ardhmërisë ruse.

Në themel të ekspanzionit tradicional rus shtrihet ndjenja shekullore e pasigurisë te një populli i cili ishte i rrethuar me popujt nomad luftarak. Tani shtrohet pyetja, nëse ajo domosdoshmëri, e cila tani është bërë shenjë e përhershme e psikologjisë ruse, do të ofroj bazën për ekspanzonin e suksesshëm të Rusisë në këto territore të reja në lindje dhe në perëndim? Dhe, nëse këtë ekspanzionin e ka fillar me sukses, a do të di Rusia se kur duhet ndërprerë atë? A mos atë, natyrën e saj do ta shpie në luftën që të sundoj me tërësinë – që plotësisht t’i pushtoj, sundoj brigjet e Atlantikut dhe të Pacifikut?

Nuk duhet harruar se Rusia kishte tentuar të absorbonte  territoret perëndimore, prapa kufijëve etnik rusomadh, bjellorus dhe ukrainas, mirëpo në këtë nuk kishte pasur sukses. Hulumtuesit, studiuesit e historisë ruse tepër pak i kanë kushtuar kujdes lidhjes midis revolucionit rus dhe politikës ekspansioniste cariste në perëndim në shekujt tetëmbëdhjetë dhe nëntëmbëdhjetë.  Pushtimi i provincave baltike nga ana e Petrit të Madh nuk kishte

nxitur kurrfarë vështirësi gjatë një shekulli e gjysmë, duke i falënderuar asaj se Petri me shkathtësi ishte përmbajtur që ti kufizojë kompetencat e pushtetit të atjeshëm dhe që të përzihet në gjuhë, doke, zakone ose në strukturën shoqërore të provincës. Derisa kishin sunduar parimet e durimit dhe sjelljet e mira nga shekulli tetëmbëdhjetë, madje as Polonia nuk kishte nxitur, shkaktuar telashe më të mëdha.

Shteti rus tani, në periudhën e shkurtër prej dy dekadave, në të shumtën e ka përsëritur historinë e dy shekujve të kaluar të carizmit. Për dhjetë vitet e para, të sundimit të tij Stalini përsëri e ka ngjallur kohën e Petrit të Madh. Në fillim të luftës në Evropë ai tani më jeton në fuqinë, sundimin e Rusisë në stilin e madh të Katarines II. Fundi i luftës e gjen në pozitën e cila është e ngjashme pozitës së Aleksandërit të Parë dhe periudhën e fundit të  Napolonit. Kur shpirti, fryma e Nikolës tani është prezent në pushtetin glomaz dhe të ashpër të policisë ruse, në shumë qëllime dhe veprime të politikës ruse… Nëse ky krahasim qëndron, atëherë mund të presim se po mbillet fara e një grçi të ri, ashtu siç janë farat e revolucionit rus që i kishin mbjellë ata para gati 100 vjete para se ai revolucion të ishte shfaqur. Dhe nëse një histori e tillë e kondensuar vazhdon, për pesë ose dhjetë vjet atëherë Rusinë serish do të duhej ta mbulonin  të njëjtat re të dezintegrimit shoqëror të cilat e kanë errësuar qiellin rus në fillim të këtij shekulli. (Vijon)