Pjesëtarët e komunitetit serb nga veriu i Kosovës do t’i kenë dy muaj kohë, nisur nga 1 shtatori, për t’i riregjistruar veturat e tyre – nga targat KM (Mitrovica e Kosovës) në RKS (Republika e Kosovës).

Tash për tash, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti është shprehur i vendosur në zbatimin e këtij vendimi të Qeverisë së tij. Ai është dashur të hyjë në fuqi më 1 gusht, por është shtyrë, pasi disa serbë në veri të Kosovës, në shenjë pakënaqësie, janë rebeluar dhe kanë ngritur barrikada.

Ka qenë e planifikuar që, në të njëjtën kohë, të hyjë në fuqi edhe vendimi për vendosjen e masave reciproke kundër Serbisë, në lidhje me dokumentet personale. Por, marrëveshja për këtë çështje është arritur në kuadër të dialogut për normalizimin e marrëdhënieve midis dy vendeve.

Në praktikë, megjithatë, ka një varg problemesh, me të cilat përballen pjesëtarët e komunitetit serb, gjatë marrjes së ndonjë dokumenti të Kosovës. Probleme të ngjashme mund të paraqiten edhe me rastin e riregjistrimit të veturave.

Gjëja themelore që duhet të ketë një qytetar kur dëshiron të regjistrojë veturën, është letërnjoftimi i Kosovës. E, për të nxjerrë letërnjoftimin, duhet të ketë vërtetim për shtetësinë – një dokument që quhet ekstrakt. Ky dokument përmban dy lloje të dhënash – nga certifikata e lindjes dhe nga regjistri i qytetarëve. Dhe këtu, pastaj, lindin problemet.

Millosh Subotiq, nga Mitrovica e Veriut, ka thënë se gruaja e tij, e cila është me origjinë nga Peja, nuk mund ta nxjerrë letërnjoftimin e Kosovës, sepse pas luftës së viteve 1998/99, ka qenë 13 vjeçe, dhe autoritetet përgjegjëse i kanë kërkuar letërnjoftimin e nënës, e cila nuk ka dokumente personale të lëshuara para vitit 1999.

“As fëmijët nuk mund t’i regjistrojmë dhe të gjitha udhëtimet tona komplikohen. Unë kam dokumente të ‘Mitrovicës së Kosovës’ [që i lëshojnë organet e Serbisë], ata i kanë nga Beogradi. Unë kam letërnjoftimin e Kosovës. Nuk e di as çfarë kam nga dokumentet dhe çfarë jap në kufi. Jeta jonë është getoizuar dyfish”, ka thënë Subotiq.

Serbët nga Kosova kanë të drejtën e shtetësisë së dyfishtë dhe shumica e tyre përdorin atë serbe. Por, nëse duan të realizojnë ndonjë të drejtë para institucioneve të Kosovës, duhet t’i kenë edhe dokumentet e Kosovës.

Nga ana tjetër, sistemi i Kosovës dhe ai i Serbisë nuk e njohin njëri-tjetrin, kështu që institucionet e Kosovës shpesh nuk i njohin dokumentet e lëshuara nga autoritetet serbe.

Disa qytetarë të Kosovës, me të cilët ka biseduar “REL”-i, kanë thënë se nuk u njihen certifikatat e martesës që i lëshojnë organet e Serbisë, as certifikatat e vdekjes, dokumentet e gjykatave e kështu me radhë.

Dokumentet nga sistemi serb, serbët nga Kosova i marrin kryesisht në departamentet e policisë, të cilat, pas luftës më 1999, janë zhvendosur në qytetet e Serbisë.

Për shembull, Departamenti i Policisë për Prishtinën ndodhet në Banjë të Nishit, Departamenti i Policisë për Pejën ndodhet në Kragujevc, Departamenti i Policisë për Mitrovicën ndodhet në Rashkë, e kështu me radhë.

Autoritetet e Kosovës i konsiderojnë këto organe si institucione paralele dhe ilegale, por Beogradi zyrtar refuzon t’i mbyllë, pasi Serbia nuk e njeh pavarësinë e Kosovës, e cila është shpallur në vitin 2008.

Për t’i tejkaluar problemet e tilla, Kosova dhe Serbia kanë arritur marrëveshje për regjistrat e gjendjes civile në vitin 2011, por sektori civil thotë se në këtë marrëveshje ka “vrima”.

Me marrëveshje, dy palët është dashur të krijojnë “zyra regjistrimi në Kosovë”. Kjo nënkuptonte që Serbia t’i dorëzonte Kosovës kopjet e verifikuara të librave amzë, të cilat i kishte marrë me vete pas luftës.

Misioni i BE-së për Sundimin e Ligjit në Kosovë (EULEX) ka ndërmjetësuar në zbatimin e kësaj marrëveshjeje dhe ka verifikuar mbi 12.000 kopje të librave amzë, me informacione për lindjet, vdekjet dhe martesat e qytetarëve.

Në raportin e organizatës joqeveritare “Iniciativa Lokale e Kosovës Veriore”, i cili është publikuar në vitin 2018 me titull “Regjistrimi civil në Kosovë: makthi burokratik”, thuhet se Marrëveshja për Librat Amzë është dashur të mbyllë “vrima” në regjistrin civil të qytetarëve të Kosovës, i cili në atë kohë është rihartuar, por pa të dhëna origjinale për gjendjen civile të qytetarëve.

“Për fat të keq, marrëveshja ka mbuluar vetëm regjistrat midis viteve 1945-1999, duke lënë jashtë regjistrat dhe të dhënat për gjendjen civile të qytetarëve që institucionet serbe në Kosovë kanë vazhduar t’i regjistrojnë, edhe pas vitit 1999”, është thënë në raport.

Autorja e këtij raporti, Millica Andriq Rakiq, e cila prej vitesh merret me këto çështje përmes sektorit civil, thotë për Radion Evropa e Lirë se serbët nga Kosova ende bëjnë martesa para autoriteteve serbe, të cilat më pas nuk njihen nga institucionet e Kosovës.

Marrja e shtetësisë së Kosovës rregullohet me ligj të veçantë, ku, ndër të tjera, thuhet se ajo fitohet “me lindje, natyralizim dhe në bazë të nenit 32”.

Ky nen përcakton se shtetas të Kosovës konsiderohen të gjithë personat që, më 1 janar të vitit 1998, kanë qenë shtetas të Republikës Federale të Jugosllavisë dhe që, në atë datë, kanë pasur vendbanim të përhershëm në Kosovë.

I njëjti nen thotë se aktet nënligjore përcaktojnë kriteret, me të cilat vërtetohet shtetësia e Republikës Federale të Jugosllavisë, si dhe vendbanimi në Kosovë deri në janar të vitit 1998.

Disa qeveri kanë nxjerrë udhëzime administrative që kanë bërë të mundur “legalizimin” e dokumenteve serbe në Kosovë, përkatësisht kopjimin në regjistrat e Kosovës. Megjithatë, problemi lind sërish për shkak të “sistemit paralel”.

Në ligj, po ashtu, thuhet se çdo person, i cili është i regjistruar si banor i përhershëm i Republikës së Kosovës, në përputhje me Rregulloren e UNMIK-ut, konsiderohet shtetas i Republikës së Kosovës.

Por, Andriq Rakiq ka thënë se ka serbë nga veriu i Kosovës, të cilët pas luftës nuk kanë dashur të regjistrohen në administratën e UNMIK-ut – Misionit të Përkohshëm Administrativ të Kombeve të Bashkuara në Kosovë – sepse e kanë konsideruar si “okupues”.

UNMIK-u ka lëshuar letërnjoftime pas luftës, por, më vonë, përgjegjësitë e regjistrimit civil ua ka transferuar institucioneve të Kosovës.

“Personave që nuk janë të regjistruar në UNMIK, edhe pse kanë lindur para vitit 1998, u lëshohet certifikata e lindjes, por pjesa ku shkruan shtetësia – ku duhet të shkruhet kosovare – është e mbuluar me iks”, ka thënë Andriq Rakiq dhe shton se ata qytetarë duhet të nisin procesin e aplikimit për shtetësi – në vend të verifikimit – i cili kërkon sërish dokumente që nuk mund t’i nxjerrin.

Vështirësi në marrjen e dokumenteve të Kosovës kanë edhe ata qytetarë që “rastësisht” kanë lindur në një qytet të Serbisë.

Edhe nga ta kërkohet që, në vend të verifikimit, të nisin procedurën e aplikimit për shtetësi.

Përveç qytetarëve në veri, ka edhe nga jugu që përballen me probleme të tilla. Ata janë kryesisht të kthyer. Këtë e konfirmon për “Radion Evropa e Lirë”, Sillvija Rashkoviq nga Zyra për Komunitete në Komunën e Klinës.

“Ky është një nga problemet më të mëdha. Ata e marrin certifikatën e lindjes, por jo ekstraktin. Askush nuk mund ta mohojë se janë nga Kosova, por për të marrë nënshtetësinë, duhet ta kenë vendbanimin e regjistruar, të cilin ata [të zhvendosurit që kthehen] nuk e kanë”, ka thënë Rashkoviq.

“Radio Evropa e Lirë” i është drejtuar Ministrisë së Punëve të Brendshme të Kosovës – nën të cilën funksionon Agjencia e Regjistrimit Civil – me pyetjen se a është në dijeni për problemet, me të cilat ballafaqohen serbët e Kosovës gjatë nxjerrjes së dokumenteve të Kosovës, dhe nëse është duke menduar t’i lehtësojë procedurat, marrë parasysh se në periudhën e ardhshme pritet t’i riregjistrojnë edhe veturat e tyre me targa të Kosovës. Por, deri në publikimin e këtij artikulli, nuk ka marrë përgjigje.

Përgjigje nuk ka marrë as në pyetjen nëse Ministria e Brendshme planifikon të caktojë një afat të ri për qytetarët që t’i zëvendësojnë lejet e vozitjes, të lëshuara nga autoritetet e Serbisë.

Serbët nga Kosova kanë kryesisht leje të vozitjes të lëshuara nga autoritetet serbe, por Ministria e Brendshme e Kosovës, në disa raste, u ka lejuar që t’i ndërrojnë me ato të Kosovës. Thirrja e fundit për një gjë të tillë është publikuar rreth dy vjet më parë.