Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

ShBA dhe BE janë dy nga aktorët kryesorë globalë që mbrojnë dhe promovojnë demokracinë, sundimin e ligjit dhe të drejtat e njeriut. Ato jo vetëm që i zbatojnë këto vlera brenda kufijve të tyre, por edhe kërkojnë nga aleatët dhe partnerët të respektojnë standarde të ngjashme. Kur një vend devijon nga këto parime, Perëndimi reagon me mjete të ndryshme – nga sanksionet ekonomike dhe politike deri te izolimi diplomatik dhe ndërhyrja e drejtpërdrejtë.

Në këtë analizë, do të shqyrtojmë sesi ShBA dhe BE kanë reaguar në raste të ndryshme të shkeljeve të demokracisë dhe sovranitetit, duke krahasuar këto situata me Kosovën dhe raportet e saj me aleatët ndërkombëtarë.

1. Demokracia, sovraniteti dhe aleancat strategjike: Vijat e kuqe të Perëndimit.

Pavarësisht se çdo vend është sovran në vendimmarrjet e tij, ShBA dhe BE kanë një vijë të kuqe: 1. Shkelja e demokracisë dhe institucioneve demokratike – përmes autoritarizmit, manipulimit zgjedhor, kufizimit të lirive dhe shkatërrimit të opozitës.

2. Devijimi nga aleancat strategjike – përmes flirtimit me kundërshtarët e Perëndimit si Rusia dhe Kina ose sfidimit të politikave të NATO-s dhe BE-së.

3. Minimi i stabilitetit rajonal – përmes tensioneve me fqinjët, refuzimit të dialogut dhe politikave populiste që krijojnë konflikte të ngrira.

Nëse një vend ose lider shkel këto parime, Perëndimi nuk heziton të vendosë masa ndëshkuese, të cilat mund të përfshijnë: Sanksione ekonomike dhe financiare; Ndërprerje të fondeve dhe investimeve; Izolim diplomatik dhe politik; Mbështetje për opozitën dhe lëvizjet demokratike; Le të analizojmë disa shembuj konkretë dhe të krahasojmë situatën me Kosovën.

2. Hungaria dhe Viktor Orbán – nga partner në problem të BE-së.

Hungaria, si një vend anëtar i BE-së, ka rrëshqitur drejt një modeli qeverisës autoritar nën udhëheqjen e Viktor Orbán. Ky i fundit ka miratuar ligje që kufizojnë pavarësinë e gjyqësorit, kontrollojnë mediat dhe vështirësojnë punën e shoqërisë civile dhe opozitës.

Reagimi i BE-së:

Bllokimi i 22 miliardë eurove fonde të BE-së për Hungarinë deri në rikthimin e reformave demokratike.

Kritikë të ashpra nga liderët e BE-së, duke e etiketuar Hungarinë si “autokraci hibride”.

Izolim politik i Orbánit brenda BE-së, duke humbur ndikimin e tij në vendimmarrjet evropiane.

Kosova nuk ka luksin të sillet si Hungaria, sepse nuk është ende anëtare e BE-së dhe ka nevojë për mbështetje të fortë ndërkombëtare për shtetësinë e saj. Çdo devijim nga vlerat demokratike do të rezultonte në bllokim të fondeve dhe izolim diplomatik, duke vështirësuar rrugën e saj drejt integrimit evropian.

3. Turqia dhe Erdogani – midis Aleancës dhe shkeljes së parimeve Perëndimore.

Turqia ka qenë një aleat strategjik i NATO-s, por vitet e fundit ka shfaqur tendenca autoritare nën Erdoganin. Ai ka kontrolluar median, ka burgosur gazetarë dhe opozitarë dhe ka miratuar reforma që e bëjnë pushtetin e tij më të fortë.

Reagimi i ShBA-së dhe BE-së:

Sanksione ndaj Turqisë për blerjen e sistemeve ruse S-400 dhe për goditjen e të drejtave të njeriut.

Përjashtimi nga programi i avionëve luftarakë F-35 si ndëshkim për devijimin nga NATO.

Reduktim i financimeve nga BE-ja dhe frenim i negociatave për anëtarësim.

Kosova nuk mund të ndjekë një qasje të njëanshme si Erdogani, sepse nuk ka peshën gjeopolitike të Turqisë. Nëse

Kosova sfidon Perëndimin, nuk do të ketë një Rusi apo Kinë që ta mbështesë, siç e ka Erdogani.

4. Serbia dhe Aleksandar Vuçiq – politika e dyfishtë mes Lindjes dhe Perëndimit.

Serbia ka një qasje të dyfishtë, duke përfituar nga fondet evropiane ndërsa ruan lidhje të forta me Rusinë dhe Kinën. Vuçiq ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë pas pushtimit të Ukrainës dhe vazhdon të minojë stabilitetin rajonal përmes politikave ndaj Kosovës.

Reagimi i BE-së dhe ShBA-së:

Paralajmërime për humbjen e miliarda eurove fonde nëse Serbia nuk harmonizon politikën e saj me BE-në.

Ndërprerje e procesit të anëtarësimit për shkak të lidhjeve me Moskën dhe qëndrimit destruktiv ndaj Kosovës.

Presion mbi Vuçiqin për të bërë zgjedhjen mes Perëndimit dhe aleatëve autokratë.

Kosova nuk ka opsion tjetër përveç Perëndimit. Ndërsa Serbia luan një lojë të dyfishtë, Kosova nuk ka asnjë fuqi alternative që ta mbështesë nëse humb përkrahjen e ShBA-së dhe BE-së.

5. Maqedonia e Veriut – kriza e 2017 dhe roli i perëndimit.

Në vitin 2017, Maqedonia e Veriut përjetoi një krizë politike pas refuzimit të presidentit Ivanov për të pranuar shumicën parlamentare të opozitës. Përplasja përfundoi me dhunë në Parlament.

Reagimi i BE-së dhe ShBA-së:

Presion ndërkombëtar për transferimin paqësor të pushtetit.

Sanksione ndaj politikanëve që pengonin procesin demokratik.

Mbështetje për qeverinë e re, e cila solli vendin në NATO.

Nëse Kosova përballet me një krizë të ngjashme institucionale, ShBA dhe BE do të ndërhynin fuqishëm për të ruajtur stabilitetin dhe demokracinë.

Kosova duhet të rreshtohet qartë me aleatët

Historia ka treguar se ShBA dhe BE nuk tolerojnë devijime nga demokracia dhe aleancat strategjike. Për Kosovën, e cila varet nga përkrahja e Perëndimit për njohjen dhe zhvillimin e saj, ruajtja e marrëdhënieve të forta me aleatët është e vetmja rrugë për të ardhmen.