Nga: Orhan Pamuk (ligjëratë e mbajtur në Oklahoma, në vitin 2006)
Përktheu: Qerim Raqi
Ka tridhjetë vjet që shkruaj. Këtë e kam thënë vazhdimisht, aq shpesh, sa nuk është më e vërtetë; sepse tani kanë kaluar tridhjetë e një vjet. Megjithatë, është kënaqësi të them se kam tridhjetë vjet që shkruaj romane. Ndonëse as kjo nuk është plotësisht e vërtetë. Herë pas here shkruaj gjëra të tjera – ese, recensione, për Stambollin apo për ndonjë çështje politike, apo fjalime për evente si kjo … Profesioni im i vërtetë dhe ajo që më mban në jetë është të shkruaj romane … Ka shkrimtarë të shkëlqyer që kanë shkruar shumë më gjatë se unë, gjysmë shekulli, dhe pa bërë bujë të madhe për këtë. Shkrimtarë si Tolstoi, Dostojevski dhe Thomas Mann – të cilët më pëlqejnë shumë, u kthehem vazhdimisht dhe i lexojnë me kënaqësinë më të madhe – nuk kanë shkruar në mënyrë aktive për tridhjetë vjet, por më shumë se pesëdhjetë vjet … Atëherë pse flas për tridhjetë vjetët e mia? Epo, sepse dua të flas për krijimtarinë dhe të shkruarit e romaneve si një shprehi.
Që të mund të ndihem i lumtur, duhet të merrem me letërsi për një kohë çdo ditë. Ka të sëmurë që kanë nevojë çdo ditë të marrin nga një lugë ilaç. Kur në fëmijërinë time më thanë se diabetikët duhet të mirrnin një injeksion çdo ditë për të bërë një jetë normale, më erdhi shumë keq për ta dhe mendova se ata ishin gjysmë të vdekur. Në të njëjtin mënyrë, lidhja ime me letërsinë më ka vënë në një gjendje “gjysmë të vdekur”. Sidomos kur isha i ri dhe sapo kisha filluar të shkruaj, kishte njerëz që thoshin se isha ‘i shkëputur nga jeta’, dhe mendoja se me këtë nënkuptonin mu këtë gjendjen ‘gjysmë të vdekur’ – ose një gjendje gjysmë- fantazmë, një fantazmë do të mund të thuhej. Ndonjëherë mund të mendoja se ndoshta isha i vdekur në të vërtetë dhe se ajo me të cilën mirresha ishte një përpjekje të ringjallja kufomën brenda meje me ndihmën e letërsisë. Letërsia është ilaç për mua – diçka që duhet ta marrë ” çdo ditë, si ilaçet e tjera që merren me lugë ose shiringë. Dhe si për narkomanin, ai ka disa karakteristika dhe përbërje të caktuar.
Para së gjithash, “ilaçi” duhet të jetë i mirë. Me fjalën “i mirë” dua të them se ai duhej të jetë i vërtetë dhe i fortë. Një tekst i dendur, i plotë dhe i besueshëm romanesk për mua mund të më bëjë të lumtur më shumë se çdo gjë tjetër dhe të më lidh me jetën. Më së miri është nëse autori ka vdekur, që të mos hyjë asnjë pikë xhelozie në mes dhe të largojë ëmbëlsinë e ngazëllimit që ndjej në shpirt. Sa më i moshuar që bëhem, aq më shumë bindem se librat më të mirë janë shkruar nga autorë që tashmë të vdekur. Dhe nëse nuk kanë vdekur, duket se këta shkrimtarë të mëdhenj jetojnë mes nesh si fantazma. Prandaj emocionohemi dhe i kërkojmë me kureshtje, nëse i takojmë ndonjëherë në rrugë. Pak njerëz janë aq të guximshëm sa të vrapojnë pas fantazmës dhe të kërkojnë një autograf. Ndonjëherë mendoj se me kalimin e kohës do të vdesë edhe ai shkrimtar dhe se ne pikërisht nga kjo arsye do t’i vlerësojë atëherë librat tij edhe më shumë. Por sigurisht që jo gjithmonë rezulton kështu …
“Doza” e letërsisë që duhet të marr çdo ditë, kur shkruaj, është diçka krejtësisht tjetër. Për njerëzit si unë, shkrimi i një gjysmë faqe teksti të mirë çdo ditë është trajtimi më i mirë, burimi kryesor i lumturisë. Për tridhjetë vjet jam ulur në tryezë në dhomën time për të paktën dhjetë orë pothuajse çdo ditë dhe kam shkruar. Ajo që kam qenë në gjendje të nxjerr dhe botoj pastaj është më pak se gjysmë faqe në ditë gjatë këtyre tridhjetë viteve. Kur thash më parë “mirë” për dozën, as kjo ndoshta nuk është plotësisht e vërtetë. Pra, këtu shihni dy arsye të forta për të qenë i pakënaqur.
Tani mos më keqkuptoni: Një person që është aq i lidhur me letërsinë sa unë, nuk është një person sipërfaqësor që bëhet i lumtur vetëm ngase librat që i ka shkruar janë të suksesshëm dhe shiten mirë. Jo, ai i drejtohet letërsisë, jo për të shpëtuar jetën e tij, por për të shpëtuar ditën me të cilën ai ballafaqohet. Ka gjithmonë ditë të vështira. Jeta është e vështirë nëse nuk shkruan – nëse nuk mund të shkruash. Por është gjithashtu e vështirë nëse shkruan. Është shumë vështirë të shkruash. Vështirësia qëndron në gjetjen e diçkaje në të cilën shpreson dhe ndoshta, nëse libri i lexuar ose faqja e shkruar është e mirë dhe të çon në një botë të re, madje të jesh i gëzuar dhe i lumtur duke ditur se edhe kjo ditë do të kalojë.
Më lejoni t’ju tregoj se si ndihem në një ditë kur nuk mund të shkruaj mirë apo të ngushëlloj veten me një libër të mirë. Për një çast, bota bëhet e neveritshme, në kufi të padurueshmes. Ata që më njohin e kuptojnë menjëherë se edhe unë vetë bëhem si ajo botë. Vajza ime, për shembull, sheh menjëherë fytyrën time të dëshpëruar kur kam pasur një ditë të keqe dhe nuk kam mund të shkruaj. Do të doja ta fshihja këtë prej saj, por nuk arrij. Në momente të tilla të vështira, mendoj se nuk ka rëndësi nëse jeton apo jo; as nuk dua të flas me askënd dhe askush nuk dëshiron të flasë me mua. Unë në fakt zakonisht e ndiej këtë gjendje shpirtërore çdo pasdite midis orës një dhe tre, por me sa duket jam e kam mësuar mirë të përdor shkrimin dhe librat si ilaç dhe ta tejkalojë këtë pa u kthyer plotësisht në kufomën brenda meje. Nëse për një kohë të gjatë nuk jam në gjendje të marr ilaçet e mia me erë letre dhe boje – për shkak të udhëtimeve ose shërbimit ushtarak, që bëra dikur, ndonjë fature gazi që duhet paguar, ose ngatërresave politike, kohët e fundit, ose lloj-lloj shpërqendrimesh të tjera – ndihem aq i pafat sa mendoj se po shndërrohem në një njeri prej beroni. Nuk mund të lëviz si zakonisht, koka më shpërthen dhe djersa ime disi mban erë tjetër. Lista mund të bëhet edhe më e gjatë; domethënë, jeta është plot me dënime që mund ta mbajnë njeriun larg efektit qetësues të letërsisë. Gjërat që më bëjnë papritmas të filloj të mbyll sytë dhe të përgjumem në mes të ditës janë të tilla si pjesëmarrja në një takim të ngjeshur politik, talljet me miqtë në korridorin e shkollës, të jem në një darkë fundjave me të afërmit, një bisedë e detyrueshme me një person të mirë që kokën e ka të mbushur me episode të tjera dhe gjithçka nga bota e televizionit, një “takim pune”, i caktuar, blerjet e zakonshme në market, vizita tek noteri, aplikimi per vizë, fotografimi etj. Shpesh kur jam diku tjetër dhe nuk mund të shkoj e të mbyllem në dhomën time, ngushëllimi im i vetëm është të fle për pak në mes të ditës.
Po, nevoja e vërtetë ndoshta nuk është vetë letërsia, por të qenit vetëm në dhomën time ku mund të ulem dhe të fantazoj. Atëherë mund të imagjinoj për histori shumë të këndshme për të gjitha këto mbledhje njerëzish, mbledhje familjare, takime në shkollë ose darka fundjave – dhe pët njerëzit që janë atje. Në imagjinatën time, këto ngjarje bëhen edhe më të shumëllojshme dhe më të gjalla; bëhem kurioz për gjithçka, përjetohen plotësisht reale dhe padyshim filloj të imagjinoj një botë të re bazuar në këtë botë të vjetër e të njohur. Me fjalë të tjera, kemi ardhur në vetë pyetjen thelbësore: perspektivat e mia për të qenë në gjendje të shkruaj – dhe për t’ u mërzitur; për të qenë i mërzitur vërtet, duhet të dal në e të shohë jetën reale. Kur jam gati të përfshihem në ndonjë ngjarje pak a shumë të trazuar – çështje me institucinonr, telefonata, ndoshta ndonjë histori dashure – ose ndonjë miqësi, në plazh me diell ose në një funeral me shi të rrëmbyeshëm – mundem – kam ndjesinë se në të vërtetë po qëndroj mënjanë dhe filloj të fantazoj. Nëse jeni pesimist, mund të filloni të ndjeni trishtim. Në të dyja rastet, ka një zë të brendshëm që më thotë: “kthehu në dhomën tënde dhe ulu në tryezë”. Unë nuk di mënyra të tjera. Njerëz si unë bëhen shkrimtarë dhe për mua kjo nuk është rruga e poezisë, por e prozës – rruga drejt tregimit dhe romanit. Kjo krijon pak më shumë qartësi në pyetjen se si është i ktijuar ilaçi që duhet të marr çdo ditë. Nga forca e ilaçit, kuptojmë se ai duhet të jetë prodhuar nën ndikimin e fortë të jetës së përditshme si dhe imagjinatës.
Nga kënaqësinë për të një të rrëfyer dhe nga frika për të thënë të vërtetën për veten time, dua të theksoj menjëherë diçka thelbësore që rezulton nga ky arsyetim – shkurt, dua të formuloj një teori mbi shkrimin e romanit si “ilaç” dhe ngushëllim: Disa romansierë, si unë, zgjedhin temat dhe shprehjet e tyre bazuar në këtë nevojë të përditshme për të fantazuar. Të gjithë e dimë se pas një romani fshihen shumë mendime, eufori, zemërimes dhe shpresa. Pavetëdijshëm ose plotësisht me vetëdijr, ne udhëhiqemi nga një sërë shtysash të pakuptueshme ose absurde, për shembull dëshira për të kënaqur dikë që duam ose për të folur keq për dikë me të cilin jemi zemëruar, për të folur për diçka që ns pëlqen shumë, të bëhemi dimë diçka që nuk e dimë, të kënaqemi nga diçka që kujtojmë, ose përpiqemi të harrojmë, të na duan ose të na lexojnë, të kemi ambicie politike, interesa të çuditshme, teka personale … Me këto shtysa shkojnë gjithmonë ato fantazi për të cilat po përpiqem të flasë. Ne nuk e dimë vërtet se cilat janë ato shtysa dhe fantazi që na vënë në lëvizje, por kur shkruajmë duam që ato të na aktivizojnë njësoj si kur e ndjejmë një erë pa e ditur se nga vjen. Po, ne jemi deri diku në mëshirën e këtyre nxitjeve të errëta, ashtu si një marinar që nuk e di se kah po shkon. Por në një cep të vogël të trurit tonë ne megjithatë e dimë se ku ndodhemi në hartë dhe kah duam të shkojmë. Madje, edhe kur më së shumti më rrahë era, përmes shkrimtarëve të tjerë të famshëm të cilët i admiroj, unë mund të vendos se në cilin drejtim do të shkoj. Shumë më përpara kam hartuar një plan dhe historinë që dua të tregoj tashmë e kam ndarë në të gjitha njësitë e saj. Para se të nisem, shënoj në hartë se në cilat porte do të zbarkojë anija ime, vendos se me cilat gjëra do të ngarkohet dhe shkarkohet dhe llogaris sa kohë do të zgjasë udhëtimi. Nëse velat e mia mbushen nga një erë që vjen papritur nga diku, unë nuk e kundërshtoj që rrëfimi im të ndryshojë rrjedhën. Një anije që lundron me velat plot përçon menjëherë një ndjenjë të diçkaje të plotë dhe tërësore. Disi dua të gjej atë vend dhe atë kohë specifike, ku gjithçka përshtatet dhe të gjithë komponentët janë në harmoni me njëra-tjetrën. Gradualisht era qetësohet, dhe unë e gjej veten në një vend ku plotësisht të qetë dhe ku ndjej se në mjegull ka gjëra që gradualisht do ta vënë në lëvizje romanin tim. Gjatë gjithë kohës shpresoj se do të më godasë edhe frymëzimi poetik për të cilin kam treguar në romanin Bora – ai lloj frymëzimi që Coleridge ka treguar se e ka përjetuar, kur ka shkruar poezinë “Kubla Khan” … Gjithashtu do të doja të përjetoja momente frymëzuese ku disa skena dhe situata nga romani më vijnë me gjithë dramaturgjinë e tyre (ashtu siç i erdhi poezia Coleridge ose protagonistit kryesor Ka në romanin Bora). Kështu edhe ndodh ndonjëherë, pas një pritjeje të gjatë dhe të durueshme. Të shkruash romane do të thotë të jeshë i hapur ndaj këtyre shtysave, ndaj momenteve frymëzuese, ndaj asaj që ndodh në skutat e errëta të trurit dhe momenteve të qetësisë. Romani është një histori që kap gjithë këto erëra, na jep frymëzim të ri dhe kuptimim e gjithçkaje që imagjinojmë dhe duam të vazhdojmë të fantazojmë. Megjithatë, më e rëndësishmja: romani është një shportë që mban një botë imagjinative që ne vazhdimisht duam ta mbajmë të gjallë dhe të arritshme. Bën lidhjen e fragmenteve e imagjinatës që duhet të na ndihmojë të shpëtojmë nga realiteti i mërzitshmëm dhe ta harrojmë atë sa më shpejt të jetë e mundur. Duke “i shkruar” këto fantazi njeriu i zgjeron ato dhe këtë botë të dytë e bën edhe më të madhe dhe akoma më të përsosur. Ndërsa shkruaj, kjo botë e re më bëhet gjithnjë e më e njohur dhe gjithnjë e më e lehtë për t’u bartur me vete. Kur jam në mes të një romani dhe nëse shkrimi më shkon mirë, e kam shumë të lehtë të futem mes të gjitha përfytyrimet që i përkasin kësaj bote tjetër. Romanet janë botë të reja në të cilat hyjmë dhe nga të cilat lumturohemi kur lexon për to, dhe aq më tepër kur shkruajmë për to, dhe ato janë formuar në mënyrë që idetë të cilat autorët e tyre kanë zgjedhut të zgjojnë duhet të jenë të lehta për t’u përvetësuar. Ashtu siç e bëjnë të lumtur lexuesin e përkushtuar, ato i japin shkrimtarit të aftë një botë të re dhe të sigurt, ku ai mund të ikën në çdo kohë dhe në të cilën mund të ndihet i lumtur. Nëse arritij qoftë edhe në një masë të vogël të krijoj një botë të tillë fantastike, gëzohem sapo i afrohem tryezës së punës dhe faqeve të mia të shkrimit. Për një çast jam larguar nga bota jonë e zakonshme dhe kam kaluar në atë botën tjetër, më të gjerë, më të lirë, dhe shumicën e kohës nuk dua as të kthehem e as t’ i shkoj romanit në fund dhe rrjedhimisht edhe as t’ i shkoj në fund kësaj bote tjetër e cila bëhet gjithnjë e më e madhe. Kjo ndjesi është e ngjashme me dëshirën që mund të shprehë lexuesi i mirë kur mëson se jam në proces të shkrimit të një romani të ri: “Të lutem, bëje romanin tënd shumë të gjatë!” Jam një mijë herë më i lumtur kur dëgjoj këtë sesa thirrjen e botuesve keqdashës për të “shkurtuar” romanin.
Si mundet që prirjet dhe lumturia e një personi të bëhen diçka universale dhe t’ u interesojnë kaq shumë vetave? Atyre që kanë lexuar Unë jam e kuqja ju kujtohet se Şekure në fund të romanit thotë se, në një farë mënyre, është budallallëk të përpiqesh të sqarosh gjithçka. Në këtë rast jam dakord me Şeküre-n, jo me personazhin dytësor Orhanin, adashin tim, të cilin mamaja e tij e tallë paksa këtu. Me lejen tuaj, unë tani, si Orhan, përsëri do të bëhem pak budalla dhe do të shpjegoj se si ilaçi i shkrimtarit, fantazitë, mund të bëhen ilaç për lexuesit: Kur shkrimi ecën mirë dhe jam i zhytur plotësisht në roman, shumë larg nga sinjalet e telefonit, pyetjeve, kërkesave dhe gjithçka tjetër që mund të sjellë përditshmëria e mërzitshme, në rendin e parajsë së lirë dhe pa peshë në të cilën jam futur përmes romanit, më zgjohen kujtimet e fëmijërisë, lojërat që kam luajtur si fëmijë. Gjithçka më duket shumë e thjeshtë dhe gjërat që shihen aq mirë aty, ngaqë janë prej xhami – shtëpitë, makinat, anijet, ndërtesat – sikur fillojnë të më zbulojnë sekretet e tyre. Detyra ime është që, me ndihmën e intuitës, të mësoj për rendin që mbizotëron aty: shikoj me entuziazëm nëpër shtëpi, hipi në autobus ose në makinë dhe lëviz nëpër Stamboll së bashku me personazhet e mi të romanit dhe, aty ku më duket se ndhehem mërzitshëm, e ndryshoj si të dua; argëtohem dhe mësoj diçka ndërsa argëtohem, ashtu siç themi për fëmijët. Gjëja më e mirë me të shkruarit – nëse je një shkrimtar kreativ, është të jesh në gjendje, si një fëmijë, të harrosh botën dhe të luash pa brenga, të jesh në gjendje të luash me ligjet e botës së njohur sikur të ishin lodra dhe në të njëjtën kohë kur i bëjmë të gjitha këto diku në mendjen tonë, të jemi të vetëdijshëm se pas këtij gëzimi fëminor dhe të lirë fshihet një përkushtim i thellë, i cili më vonë do të mbërthej lexuesit. Luan gjatë gjithë ditës, por thellë në vetvete e ndjen se megjithatë je më serioz se të gjithë të tjerët; e ka marrë vetë jetën në duar, jetën e vërtetë, me atë seriozitet që vetëm fëmijët munden. Sa më shumë të ndihesh i lirë për të luajtur dhe të guxon të vendosësh rregullat tua, aq më shumë mendon se lexuesit do të rrëmbehen nga këto rregulla, nga gjuha dhe fjalitë dhe nga rrjedha e ngjarjeve. Të jesh shkrimtar do të thotë të jesh në gjendje ta shtysh lexuesin të thotë: “Këtë do të mund ta thoja vetë, por pa qenë kaq fëminor”.
Ndonjëherë më është e pamundur për të kthehem te pafajësia fëmijërore që ekziston në botën që kam krijuar dhe ndërtuar me ndihmën e imagjinatës – një botë që është ndërtuar nga një shpërthim i papritur i një ere dhe ka fryrë velat e mia dhe që unë e eksploroj në hartën time. Të gjithë shkrimtarët e përjetojnë këtë; ngec dikund ose nuk mund të vazhdojë pas një pushimi. Tani, ndoshta, jam më pak i frustruar se shkrimtarët e tjerë në situata të tilla aspak të pazakonta, sepse unë nuk kam nevojë t’i kthehem rrëfimit tim në pikën ku kam bërë pushimin, por me anë të hartës sime mund të marrë një hyrje tjetër dhe të vazhdoj shkrimin e romanit në një kapitull tjetër. Kjo nuk është aq e rëndësishme. Por kur në fillim të vitit u ndesha në disa vështirësi politike dhe u përballa përsëri me të njëjtin problem, vura re se kisha bërë një zbulim të ri në lidhje me shkrimin e romaneve. Më lejoni ta shpjegojë këtë.
Ndaj meje u ngrit një akuzë, në të cilën u gjenda i përfshirë në një çështje politike dhe në të cilën u portretizova si shumë më ‘politik’, ‘serioz’ dhe ‘përgjegjës’ sesa isha ose doja të isha. Përpiqem të buzëqesh lidhur me këtë dhe ta quaj një histori të trishtuar, dhe për më tepër një atmosferë trishtuese, por kjo u bë pengesë për të hyrë në mendjen fëminore që kërkohet për të shkruar romane. Këtë e prisja dhe nuk u befasova posaqërisht. Mendova se gjithçka do të mbaronte së shpejti; së shpejti do të rifitoja lojën time “ të papërgjegjshme” e të pakapshme, e cila ishte zhdukur vetëm përkohësisht, dhe do të isha në gjendje të përfundoja romanin për të cilin kisha punuar për tre vjet. Megjithatë, unë ulesha çdo mëngjes në tryezën time, shumë kohë para se njerëzit të zgjoheshin në qytetin dhjetëmilionësh të Stambollit, ku jetoj, ose kur qetësohej përsëri në ndajnatë, dhe përpiqesha t’ i kthehem romanit gjysmë të përfunduar sa më shpejt që të ishte e mundur. Pas gjithë përpjekjeve të forta që bëra për t’u rikthyer në këtë botë tjetër të mrekullueshme, më në fund vura re se nëpër kokën time kalonin disa fragmente të tjera të romanit … Por nuk ishin fragmente nga romani që po shkruaja, por episode që i përkisnin një roman krejt tjetër. Gjatë këtyre ditëve të zymta dhe pa gëzim, çdo mëngjes vizitohesha në një masë gjithnjë e më të madhe nga episode, fjali, njerëz dhe detaje të çuditshme, jo nga romani që kisha shkruar për tre vjet, por nga një roman krejt tjetër. Pas ca kohësh fillova të shkruaj fragmente nga ky roman krejt i ri dhe vura re detaje që më parë nuk më kishin shkuar në mendje. Ky roman do të bënte fjalë për pikturat e një artisti të vdekur nga kohët moderne. M’ u shfaqën ide si për artistin e vdekur, ashtu edhe për pikturat e tij. Pak më vonë në këtë kohe të trishtë kuptova se nuk do t’i kthehesha në fëmijërinë time të qetë; e vetmja gjë në të cilën mund të kthehesha ishte, jo ana fëmijënore, por në ditët e fëmijërisë sime, kur (siç kam treguar në librin Stambolli) ëndërroja të bëhesha artist dhe pikturoja pa pushim.
Më vonë, çështja kundër meje u pezullua dhe unë u ktheva në romanin e filluar, atë me të cilin punoja Masumiyet Müzesi (“Muzeu i Pafajësisë”). Sot imagjinoj që një ditë të shkruaj atë romanin që skenë pas skene luhej në trurin tim gjatë atyre ditëve kur mund të kthehesha vetëm në lojërat dhe shakatë e fëmijërisë sime, por jo në ndonjë gjendje shpirtërore fëminore. Në të njëjtën kohë, e gjithë kjo u bë një përvojë që më mësoi diçka të re mbi dimensionin mendor të shkrimit të romanit. Këtë mund ta shpjegoj më së miri duke huazuar – dhe për qëllimet e mia duke e shtrembëruar – një nocion nga kritiku letrar dhe teoricieni Wolfgang Iser, “lexuesi i implikuar”. Iser ka krijuar një teori të vërtetë letrare me orientim lexuesin. I gjithë kuptimi i romanit që lexojmë, ka thënë ai, nuk është as në tekstin dhe as në kontekstin në të cilin është shkruar libri, por diku në mes. Iser beson se kuptimi i një libri lind në momentin kur lexohet libri dhe kur flet për “lexuesin e implikuar nga teksti”, ai nënkupton këtë funksion të veçantë të lexuesit.
Më erdhi në mendje ky koncept kur, gjatë fantazive të mia për një libër krejtësisht të ndryshëm në vend të atij që doja të vazhdoja të shkruaja, thashë me vete se çdo libër që nuk është shkruar ende, por për të cilin ka një skenar (d.m.th. libri im gjysmë i përfunduar) ka një autor të nënkuptuar, dhe se ai libër mund të përfundohet vetëm nga ai që rezulton të jetë autori i nënkuptuar i atij libri … Por është e vështirë për mua të bëhem autori i implikuar i një libri për të cilin unë kam fantazuar gjatë ngatërresave politike apo, siç ndodh zakonisht, kur jam në mes të punëve të përditshme kur bien telefonat, bllokime trafiku, mbledhje familjare, etj. Gjatë asaj kohe të trishtë kur gjithçka kishte të bënte me politikën, nuk mund të isha shkrimtari implicit i librit fantastik që doja të shkruaja. Kur kaluan ato ditë, unë mund të bëja si të doja dhe t’i kthehesha romanit tim. Së shpejti do ta përfundoj dhe ndjehem mirë (një histori dashurie që zhvillohet mes viteve 1975 dhe deri sot në në Stamboll apo në elitën e pasur të Stambollit, siç quhet zakonisht në shtyp …). Megjithatë, pas gjithë këtyre përvojave, kam kuptuar se ajo që i kam kushtuar vërtetë të gjithë energjinë time për tridhjetë vjet është një përpjekje për t’ u bërë autor implicit i librave të mi. Ndoshta kjo është e rëndësishme për mua, sepse vazhdimisht përpiqem të shkruaj libra të trashë dhe me plotë përmbajtje dhe sepse unë shkruaj ngadalë. Nuk është e vështirë të gjesh ide për një libër. E bëj shpesh, mu ashtu siç kam thënë, duke u shtirur se jam një tjetër. Gjëja e vështirë, ndërkaq, është të bëhesh shkrimtar implicit i librit tënd.
Megjithatë nuk duhet të ankohem. Ndonëse jam angazhuar shumë, deri tani kam shkruar shtatë romane, duke dëshmuar kështu se mund të jem autori i një romani që e kam imagjinuar. Ashtu si librat që kam shkruar dhe lënë pas, tani e di që kam lënë pas edhe disa fantazma të shkrimtarit që mund t’i kenë shkruar këta libra. Këta shtatë shkrimtarë implicit, që secili prej të cilëve është i ngjashëm me mua, kanë përshkruar për tridhjetë vjet se si duket bota dhe jeta nga Stambolli – vendi ku jetoj vetë – bazuar në atë që ata vetë dinë dhe besojnë, dhe me besueshmërinë e plotë e lojcake të fëmijës dhe ndjenjën e përgjegjësisë.
Shpresoj të shkruaj romane edhe për tridhjetë vjet të tjera dhe ta përdor këtë si pretekst për të jetuar brenda identiteteve të tjera.
