Serbia e ka njohur tashmë Kosovën në të gjitha planet, i ka mbetur vetëm plani politik, por serbët nuk e pranojnë ende që ky është realiteti që bashkëjeton me ta.

Është një serb ai që e thotë të gjithë këtë dhe e pranon se në fakt është mënyra se si qeveriset ai vend dhe demagogjia e regjimit ajo që e mban këtë narrative ende në lartësinë sikur ka një realitet tjetër.

Për shkrimtarin serb Dejan Atanackoviç, që ka rrëfyer për Ditarin e Kosovës këto mendime politike, problemi qëndron në mënyrën se si po vjen njohja e Kosovës nga Serbia, përmes konflikteve të vazhdueshme.

Ju jeni një nga shkrimtarët e paktë nga Serbia, ndoshta dhe i vetmi, që bëni thirrje për njohjen e Kosovës. Çfarë sfidash keni hasur ju në promovimin e kësaj perspektive brenda komuniteteve akademike në Serbi? 

Dejan Atanackoviç: Unë gjithmonë e kam konsideruar veten si të huaj thjesht nga fakti se kam jetuar për 30 vite apo më shumë nga kohët e fundit, që është më shumë se gjysma e jetës sime, në dy qytete, në Firence dhe Beograd. Pra, kudo që shkoj, jam pak i huaj, pa marrë parasysh faktin që jam nga Beogradi e kështu me radhë. Por në fakt nuk përfundova kurrë duke qenë pjesë e ndonjë komuniteti letrar apo akademik atje. Unë kam miq të mirë që janë shkrimtarë dhe artistë, dhe ata janë komuniteti im, me të vërtetë. Por për mua nuk mund të them se jam përballur me ndonjë sfidë të rëndësishme. Me përjashtim të disa viteve më parë, disa nga prezantimet e mia të librave janë anuluar në mënyrë misterioze. Dhe në fakt, shumë kohët e fundit. Festivali i tregimit të shkurtër, u ndalua, me sa duket për shkakun tim dhe tetë shkrimtarëve të tjerë antiserbë, siç na quanin. Por nuk do të thoja se kishte ndonjë sfidë të rëndësishme. Në këtë kuptim, unë jam përballur me më shumë sfida si qytetar dhe si aktivist politik, në kuptimin që kam ndjerë, dhe ndjej se nuk kam realisht një mjedis politik me të cilin mund të identifikohem. Unë nuk gjej në peizazhin politik serb një mjedis që mund të them, mirë, ky është vendi ku dua të jem. Ky është mjedisi që merret me realitetin e gjërave. Dhe kjo mungesë e ballafaqimit me realitetin e gjërave është diçka që përfaqëson mjaft sfidë nëse dëshiron të jesh pjesë e një komuniteti.

Teksa ju diskutoni politikën si një hapësirë emocionale, a besoni ju që emocionet personale dhe eksperiencat i japin formë stilit tuaj dhe tematikave që ju eksploroni në krijimtarinë tuaj?

Dejan Atanackoviç: Gjithmonë i kam lënë të tjerët të flasin për stilin tim të rrëfimit dhe të ma shpjegojnë atë. Më vjen mirë të dëgjoj se çfarë mendojnë njerëzit. Dhe unë vij nga artet pamore dhe shkrimi im është ndikuar shumë nga mënyra se si bëj artet pamore. Unë vij nga piktura, por jam marrë edhe me fotografi dhe video. Dhe gjithçka që ka të bëjë me shkrimin tim zhvillohet në kuptimin e krijimit të imazheve përmes fjalëve. Por unë kam zhvilluar, me kalimin e kohës, teknikat e paraqitjes së një fotografie, të përfaqësimit të një videoje, të përfaqësimit të një ritmi, një rrjedhe dhe e gjithë kjo ka arritur disi të bëhet e zbatueshme në mënyrën se si i formoj fjalitë e mia, në mënyrën se si kam formuar strukturën time narrative. Politika është padyshim pjesë e gjithçkaje që bëj. Unë vij nga arti politik. Disa nga punimet e mia të para që u ekspozuan, që më ekspozuan para publikut, jo vetëm në Serbi, ishin në formën e posterave që trajtonin tema politike. Dhe thjesht mendoj se politika është ajo fushë e jetës që, ashtu si arti, shërben për të ngritur pyetje.

Në mendimin tuaj, çfarë përgjegjësie kanë shkrimtarët në përfshirjen në çështjet politike dhe si mund të ndikojë letërsia në sjelljet shoqërore tek çështjet e ndjeshme, si Kosova për shembull?

Dejan Atanackoviç: Epo, mendoj se ka përgjegjësi për të thënë të vërtetën. Ajo përgjegjësi nuk është vetëm e artistit, është përgjegjësi e secilit që dëshiron të jetë qytetar dhe të gëzojë, si të thuash, të drejtën e të qenit qytetar. Tani, për sa i përket artit, mendoj se arti është ai lloj aktiviteti që i kushtohet vërtet vënies në dyshim të të vërtetave, veçanërisht vënies në dyshim të të vërtetave të imponuara. Arti ka të bëjë gjithmonë me dyshimin, veçanërisht të dyshosh për gjërat që na thuhet se nuk duhet të dyshojmë. Ne duhet të zbërthejmë stereotipet. Nuk mund të jemi të pandjeshëm ndaj shoqërisë që na rrethon. Dhe nëse një artist është i pandjeshëm ndaj shoqërisë, besoj se në atë rast nuk kemi të bëjmë me artin, por me një formë dekorimi, të ndonjë realiteti të rremë dhe mund të them gjithashtu se mund të jetë një realitet monstruoz nëse e lejojmë të zhvillohet pa vështrimin tonë të vazhdueshëm kritik. Sa i përket Kosovës, e dini, Kosova është me të vërtetë një çështje realiteti madhor. Është çështja se si duam të përfshihemi me realitetin tonë. Pra, kur flasim për Kosovën, në të vërtetë po flasim për një përballje të madhe me realitetin në Serbi. Kur i kërkon një artisti ose një qytetari të rregullt të flasë për Kosovën dhe të flasë për idetë dhe vizionet e tij për Kosovën, për të mos përmendur kur i kërkon një gjë të tillë një përfaqësuesi politik, një lideri politik e kështu me radhë, vërtet merr njëfarë diagnoze se si është shoqëria.

Ne kërkojmë që të mësojmë më shumë se çfarë mendon vërtetë shoqëria në Serbi lidhur me Kosovën. A u intereson atyre vërtetë nëse Kosova është e pavarur apo thjeshtë janë programuar ndër vite nga qeveria për të besuar se duhet luftuar për atë tokë me çdo mënyrë?

Dejan Atanackoviç: Epo, duhet të kuptoni se shoqëria serbe është e dëmtuar rëndë nga kjo formë e veçantë e pushtetit, e cila po investon jashtëzakonisht shumë në forma të ndryshme gënjeshtrash. Pra ka një investim të madh në gënjeshtra. Dhe si i tillë, shumë qytetarë serbë neglizhojnë faktin që Serbia tashmë e ka njohur Kosovën. Kosova është njohur nga Serbia përmes një sërë marrëveshjesh dypalëshe, përmes një sërë aktesh të kryera që konfirmojnë vazhdimisht se Kosova pak nga pak ose në mos tërësisht tashmë është e njohur nga Serbia. Problemi i vetëm është se kjo njohje e Kosovës nga regjimi i Aleksandër Vuçiçit po ndodh në një mënyrë të keqe dhe të dyshimtë. Ai mbështetet në mundësinë e konflikteve të vazhdueshme, në tensione të vazhdueshme. Kemi parë vetëm vitin e kaluar, krahas gjithë këtij akti të njohjes, nënshkrimit të marrëveshjeve, zbatimit të gjithçkaje që bashkësia ndërkombëtare tashmë po i imponon Serbisë e kështu me radhë, shohim një akt terrorist. Ne shohim një akt terrorist që është kryer nga grupi lokal i serbëve të Kosovës të udhëhequr nga një kriminel i njohur. Dhe ne e dimë se shteti serb ka siguruar logjistikë, ka siguruar armë dhe ka siguruar strehim për personin që e ka udhëhequr këtë akt kriminal. Dhe kjo vetë, natyrisht, po krijon, së pari, më duhet të them një shqetësim të madh për të gjithë ne që me të vërtetë dëshirojmë t’i shohim gjërat të ndryshojnë në një mënyrë pozitive. Shohim që prej vitesh pakica serbe në Kosovë është në një situatë të tmerrshme mes keqpërdorimeve të vazhdueshme të institucioneve serbe nga regjimi serb në Beograd, në të njëjtën kohë, si pasojë e ekspozuar ndaj ndërhyrjeve mjaft drastike të policisë së Kosovës. Dhe prandaj kemi këta njerëz që janë realisht pengje. Ata janë peng i një situate politike për të cilën duhet të them, sipas këndvështrimit tim personal, Beogradi është ai për të cilin duhet fajësuar më shumë. Të paktën unë gjithmonë e shikoj atë nga kjo perspektivë, sepse dua t’i shoh gjërat të ndryshojnë. Dhe prandaj shoh që pakica serbe e cila mbahet peng nga regjimi nuk mbahet peng vetëm nga regjimi, por fatkeqësisht edhe nga kjo opozitë shumë ngurruese, njerëz që unë i njoh, të cilëve u njoh mendimet intime dhe që të gjithë bien dakord për domosdoshmërinë e pranimit të kostos së një realiteti, por që nuk kanë guximin ta thonë këtë.

Kemi krijuar përshtypjen që “lufta për Kosovën” është një betejë e rreme politike e krijuar ndër vite nga Aleksandër Vuçiç për të mbuluar dështimet e tij dhe si një armë për të qëndruar në pushtet. Kjo ka sjellë atë që njihet si sindroma e Mandelës, pasi dihet që Kosova e pavarur është realitet dhe nuk mund të ndryshohet. Por kur do vijë koha që Vuçiç të përballet me “djallin” që ka krijuar dhe si do të jetë kjo për të?

Dejan Atanackoviç:  Më duhet të them se fillimisht duhet të kuptojmë, dhe publiku serb duhet të kuptojë, dhe shumë e kanë kuptuar, se kjo betejë imagjinare për Kosovën, siç thoni ju, është një akt politik krejtësisht i rremë, i inskenuar. Pra, është diçka që ka shumë pak të bëjë me realitetin. Ajo që duhet të përballemi është fakti se Serbia e ka humbur territorin e Kosovës në një luftë të turpshme në vitin 1999. Por për mendimin tim Serbia e ka humbur Kosovën jo vetëm si territor por edhe si shoqëri, si shoqëri multietnike në vitin 1989 kur i hoqi autonominë e Kosovës. Në atë moment keni 2 milionë njerëz që duan të merren me fatin e tyre, që duan të zgjedhin fatin e tyre politik. Prandaj, në atë moment është krejtësisht qesharake të thuhet se tani po luftojmë për të ruajtur një copë tokë të cilën shumica e njerëzve nuk duan ta ruajnë në atë formë. Kështu që unë besoj se gjithnjë e më shumë njerëz në Serbi po ndërgjegjësohen për këtë, për fat të keq, jo aq shpejt dhe jo në një mënyrë kaq masive sa do të shpresoja. Mendoj se janë më shumë situata të tjera trazirash që po i thonë atyre, në rregull, le ta harrojmë këtë teatër të dukshëm për Kosovën dhe le të përpiqemi të fokusohemi në gjëra të tjera që janë me të vërtetë pjesë e jetës sonë. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se duhet të harrojmë ndonjëherë rëndësinë e pakicës serbe në Kosovë. Pakica serbe në Kosovë ka nevojë për më shumë informacion. Nëse do të kishte më shumë qëllime të mira, edhe Serbia edhe Kosova do të mund të kishin zhvilluar marrëdhënie shumë të veçanta, marrëdhënie të thella që do të fokusoheshin veçanërisht në mbështetjen dhe respektin reciprok ndaj minoritetit shqiptar në Serbi dhe minoriteti serb në Kosovë. Ata mund të kishin krijuar ndoshta një plan të veçantë që do të lejonte dhe gjithashtu do të krijonte një lloj kërkese ndaj Bashkimit Europian që, në bazë të këtij paqësimi dhe në bazë të këtij plani, të bënte të mundur hyrjen e të dyja vendeve, Serbisë dhe Kosovës në Bashkimin Europian. Një pranim shumë më shpejt, në një mënyrë shumë më cilësore dhe për këtë arsye lejojnë që të dyja vendet të jetojnë së bashku si pjesë e familjes europiane me kufirin që përfundon të mos jetë gjë tjetër veçse formaliteti.