(Fjala e Agim Vincës në ceremoninë e marrjes së Çmimit “22 Nëntori”, mbajtur më 22 nëntor 2023, në Shkup)

Të nderuar miq dhe kolegë,
Përfaqësues të institucioneve shtetërore,
Zonja dhe zotërinj!

Për punën time krijuese kam marrë çmime me vleftë edhe më të madhe materiale, por ky është për mua më i dashuri, për arsye se jepet për nder të Kongresit të Alfabetit të Gjuhës Shqipe, Kongresit të Manastirit, në ditën e përfundimit të punimeve të tij, më 22 nëntor. Kjo është kryesorja, por ka edhe një arsye tjetër, jo pa rëndësi, pse është çmimi i parë që marr në trevën nga vij, domethënë në vendlindjen time, në kuptimin e gjerë të fjalës.
Falënderoj, prandaj, Jurinë e përbërë nga krijues dhe intelektualë nga e gjithë Maqedonia, jo vetëm shqiptarë, por edhe maqedonas, që më nderoi me vendimin e saj, si dhe Ministrinë e Kulturës të Republikës së Maqedonisë së Veriut, që është sponsor i këtij çmimi të rëndësishëm.
Më 22 nëntor 1908, në Manastir, atëherë qendër e Vilajetit, mbylli punimet Kongresi historik, në të cilin delegatët e tij morën vendimin për alfabetin unik të gjuhës shqipe. Me këtë ngjarje merr fund periudha e shkrimit shqip me shumë alfabete dhe fillon epoka moderne e shkrimit dhe kulturës shqiptare. Të entuziazmuar nga përfundimi me sukses i punimeve të Kongresit, dy nga delegatët më në zë të tij, poetët Ndre Mjeda dhe Gjergj Fishta, u ulën dhe shkruan që të dy nga një vjershë në formë soneti, duke i bërë bashkë me fjalën e tyre, siç kam thënë në librin tim kushtuar kësaj ngjarjeje, Saga e shkronjave shqipe (botuar vitin e kaluar, këtu në Shkup), Shkronjat dhe Muzat.
Të nderuar të pranishëm,
Ç’mund të themi sot, 115 vjet më vonë, për këtë ngjarje për nder të së cilës jepet Çmimi që na ka tubuar në këtë ceremoni?
Ne intelektualët shqiptarë (dhe jo vetëm) kemi shumë arsye të mburremi me Kongresin e Manastirit dhe t’i afirmojmë idetë e tij, të cilat janë me vlerë edhe për kohën tonë. Sepse në Manastir, në nëntor 1908, “Vjeshtë e tretë”, elita intelektuale shqiptare, duke u përcaktuar njëzëri për alfabetin latin si abe të gjuhës sonë amtare, konfirmoi edhe një herë orientimin evropian, përkatësisht properëndimor, të shqiptarëve si komb. Në ditët e Kongresit, që zgjati plot tetë ditë (14-22 nëntor), mbizotëroi fryma e bashkëpunimit, e tolerancës dhe e mirëkuptimit, që janë vlera bazë të kulturës dhe të qytetërimit, të cilat ne si intelektualë kemi detyrim moral t’i ruajmë e kultivojmë kudo ku jetojmë dhe veprojmë.
Gjergj Qiriazi, njëri nga ideatorët e Kongresit dhe nënkryetar i tij, në raportin dërguar Shoqërisë Biblike të Londrës, të shkruar në anglisht, duke nënvizuar rëndësinë e Kongresit, ndër të tjera, thoshte: “Frytet e këtij Kongresi do të shihen në të ardhmen”, ndërsa e motra e tij, Parashqevia, e vetmja grua delegate në Kongres, do të shkruante tekstin e këngës “Shkronjat tona janë të arta”, që do të bëhej himn i gjuhës shqipe dhe alfabetit të saj.
Porosia e këtyre fjalëve është tejet aktuale, në kuptimin e kujdesit që duhet të tregojmë të gjithë ne sot, si individë dhe si shoqëri, për gjuhën dhe kulturën si vlera të patjetërsueshme identitare.
Edhe një herë Ju falemnderit dhe uroj që kjo traditë të vazhdojë edhe në të ardhmen.