Demonstrata e vitit 1981 në Kosovë – disa parulla që u përdorën gjatë demonstratave (10)

Prof. dr. Sabile Keçmezi – Basha

Nëpër kohëra të trazuar, në epoka të mbushura me ëndrra të thyera e shpresa të prangosura, një thirrje e palëkundur ka mbijetuar si një betim i shkruar mbi gurin e historisë: “S’ka barazi pa pavarësi.” Nuk është thjesht një slogan i një epoke të caktuar, nuk është vetëm një parullë e shkruar në pankarta protestash – është një e vërtetë e skalitur në ndërgjegjen e kombeve që kanë njohur peshën e robërisë.
Por ç ‘është barazia kur nuk ka pavarësi? A mund të quhet i barabartë një popull që nuk mund të vendosë për fatin e vet? A mund të jetë një komb i lirë kur fjalët e tij maten nga të huajt, kur toka e tij mbetet e bllokuar nën hijen e një fuqie tjetër? Barazia nuk është vetëm një koncept i bukur për ta shkruar në traktate ndërkombëtare. Ajo është fryma që e bën një popull të ecë me kokën lart, të ndiejë se askush nuk e sundon, askush nuk i dikton jetën, askush nuk e vë në një peshore të padrejtë.

Sepse kur një vend nuk është i pavarur, ai mbetet gjithmonë nën hijen e dikujt tjetër. Ligjet e tij nuk janë vërtet të tijat. Kufijtë e tij janë të brishtë. Pasuria e tij mund të jetë e shfrytëzuar nga të tjerët. Zëri i tij në tryezën e madhe të botës është gjithmonë i mbytur nga zërat e fuqive më të mëdha. Dhe në një botë ku të tjerët vendosin për ty, barazia është një iluzion.

Historia është e mbushur me popuj që janë mashtruar me premtimin e barazisë, ndërkohë që ata ende nuk ishin të lirë. Kolonitë që u gënjyen me premtime të bukura, por që mbetën të varura nga fuqitë që i sunduan. Kombet që u trajtuan si të barabartë në letër, por si më të vegjël në praktikë. Popujt që u lejuan të kenë simbolet e shtetësisë, por jo fuqinë e vërtetë për të vendosur fatin e tyre.

Një komb pa pavarësi është një trup pa shpirt. Mund të ecë, mund të flasë, mund të marrë frymë, por nuk jeton me të vërtetë. Ai është gjithmonë në pritje të një urdhri nga diku tjetër, gjithmonë në kërkim të një miratimi nga dikush më i fortë. Dhe nëse një popull nuk është i lirë të zgjedhë rrugën e tij, atëherë çdo premtim për barazi është i kotë, një fasadë që fsheh varësinë e tij të vërtetë.
Pavarësia është çelësi i barazisë. Ajo është ajo që i jep një kombi fuqinë për të vendosur për veten, për të ngritur kokën dhe për të thënë: “Ne nuk jemi të vegjël, ne nuk jemi të dobët, ne nuk jemi nën hijen e askujt!” Pa pavarësi, barazia është një shaka e hidhur që historia e ka përsëritur shumë herë. Por pavarësia nuk është vetëm një shpallje në letër, nuk është vetëm një datë në kalendar. Ajo duhet të jetë një ndjenjë e brendshme, një fuqi e palëkundur, një zotërim i plotë i fatit të një populli. Sepse edhe kur një komb fiton pavarësinë, ai duhet të luftojë për ta mbrojtur atë, për ta mbajtur të gjallë, për të mos lejuar që ajo të tjetërsohet nga hijet e pushteteve të mëdha që gjithmonë kërkojnë të dominojnë.

Dhe kështu, “S’ka barazi pa pavarësi” mbetet një e vërtetë e përjetshme, një thirrje që duhet të jehojë në mendjen e çdo kombi që kërkon vendin e tij në botë. Sepse barazia nuk është një dhuratë – ajo është një e drejtë që fiton vlerë vetëm kur një popull është vërtet i lirë. Dhe liria nuk është vetëm mungesa e zinxhirëve, por zotësia për të vendosur fatin tënd, për të mos u përkulur para askujt, për të qenë sovran mbi veten. Vetëm atëherë, vetëm kur pavarësia është e plotë dhe e paprekshme, barazia nuk do të jetë më një premtim i rremë, por një realitet i fituar me djersë dhe sakrificë. Vetëm atëherë një popull mund të thotë me krenari: “Ne jemi të lirë dhe të barabartë!”

“S’ka paqe për tradhtarët”

Historia është një gjykatë e pamëshirshme. Ajo i shënon betejat dhe i mban mend fitimtarët dhe të mundurit, por mbi të gjitha, ajo nuk harron tradhtarët. Dhe në çdo kohë, në çdo epokë kur atdheu është përballur me rrezik, kur populli ka luftuar për të mbijetuar, është ngritur një thirrje e pamëshirshme: “S’ka paqe për tradhtarët!”

Por kush janë tradhtarët? A janë ata që shesin tokën për ar? Ata që dorëzojnë vëllezërit e tyre për të ruajtur privilegjet e tyre? Ata që nënshkruajnë marrëveshje në heshtje, ndërsa në sheshet e qyteteve të tyre ushton britma e lirisë? Apo janë ata që e shesin shpirtin për një fron të përkohshëm, duke menduar se pushteti është më i madh se historia?
Tradhtia është më shumë se një akt – është një plagë në trupin e një kombi, është një gropë e hapur në shpirtin e një populli. Dhe ata që kanë guxuar të tradhtojnë, nuk kanë gjetur paqe as në jetë, as në vdekje. Sepse toka nuk e duron tradhtarin, gjuha e popullit nuk ia shqipton më emrin me respekt, dhe historia e përmend vetëm për ta mallkuar.

Tradhtia është ndryshe nga humbja, ndryshe nga dështimi. Një betejë mund të humbet, një luftë mund të mbarojë pa fitimtarë, por tradhtia është një zgjedhje, një vendim për të qëndruar në anën e errët të historisë. Dhe për ata që zgjedhin këtë rrugë, paqe nuk ka. As paqja e fitores, as paqja e ndërgjegjes, as paqja e harresës. Sepse tradhtari nuk është vetëm një njeri që ka shitur një kauzë – ai është një hije që do ta ndjekë popullin e tij përjetësisht. Do ta ndjekë në këngët që e përçmojnë, në rrëfimet që e tregojnë si shembull të së keqes, në rrugët që nuk do ta mbajnë kurrë emrin e tij, në monumentet që nuk do t’i ndërtohen kurrë.

Historia ka qenë gjithmonë e pamëshirshme ndaj tradhtarëve. Ata mund të kenë jetuar si mbretër për një çast, por kanë vdekur si të përbuzur përjetësisht. Mund të kenë marrë ar nga pushtuesit, por nuk kanë gjetur kurrë një tokë që t’i quajnë të tyren. Mund të kenë menduar se duke u bashkuar me armikun, do të shpëtonin veten – por historia u ka treguar se as armiku nuk i respekton ata që shesin të vetët.

Dhe prandaj, “S’ka paqe për tradhtarët” nuk është vetëm një thirrje e një kohe të shkuar, por një ligj i pashkruar i historisë. Një popull mund të harrojë luftërat e tij, mund të ndryshojë sistemet e tij, mund të falë armiqtë e tij – por nuk i fal ata që e kanë shitur. Nuk i harron ata që, në momentin më të rëndësishëm, zgjodhën ta përulen përpara armikut, ndërsa të tjerët rrinin të drejtë. Nuk i nderon ata që e dhanë shpirtin për një kauzë të huaj, ndërsa të tjerët e dhanë jetën për atdheun.

Për këtë arsye, në çdo kohë, në çdo vend, në çdo popullatë që ka luftuar për lirinë e saj, është shkruar i njëjti ligj: Tradhtari mund të jetojë mes njerëzve, por nuk mund të jetojë në paqe. Ai mund të fshehë aktet e tij për një kohë, por do të vijë një ditë kur historia do ta nxjerrë para pasqyrës së vetes. Dhe aty, në atë pasqyrë, nuk do të shohë as lavdi, as respekt, as justifikim – vetëm hijen e vet të pashpresë, të mallkuar nga e shkuara dhe e përjashtuar nga e ardhmja.

Sepse paqja nuk është për ata që shkelin besën, që mohojnë të shenjtën, që ndyjnë nderin e një populli. Paqja është për ata që luftojnë, për ata që nuk dorëzohen, për ata që edhe në vdekje rrinë të drejtë. Tradhtari mund të kërkojë strehim, mund të kërkojë harresë, mund të kërkojë një vend ku të mbulojë emrin e tij – por paqen nuk do ta gjejë kurrë.

“S’ka barazi pa pavarësi”

Nëpër kohëra të trazuar, në epoka të mbushura me ëndrra të thyera e shpresa të prangosura, një thirrje e palëkundur ka mbijetuar si një betim i shkruar mbi gurin e historisë: “S’ka barazi pa pavarësi.” Nuk është thjesht një slogan i një epoke të caktuar, nuk është vetëm një parullë e shkruar në pankarta protestash – është një e vërtetë e skalitur në ndërgjegjen e kombeve që kanë njohur peshën e robërisë.
Por ç’është barazia kur nuk ka pavarësi? A mund të quhet i barabartë një popull që nuk mund të vendosë për fatin e vet? A mund të jetë një komb i lirë kur fjalët e tij maten nga të huajt, kur toka e tij mbetet e bllokuar nën hijen e një fuqie tjetër? Barazia nuk është vetëm një koncept i bukur për ta shkruar në traktate ndërkombëtare. Ajo është fryma që e bën një popull të ecë me kokën lart, të ndiejë se askush nuk e sundon, askush nuk i dikton jetën, askush nuk e vë në një peshore të padrejtë.

Sepse kur një vend nuk është i pavarur, ai mbetet gjithmonë nën hijen e dikujt tjetër. Ligjet e tij nuk janë vërtet të tijat. Kufijtë e tij janë të brishtë. Pasuria e tij mund të jetë e shfrytëzuar nga të tjerët. Zëri i tij në tryezën e madhe të botës është gjithmonë i mbytur nga zërat e fuqive më të mëdha. Dhe në një botë ku të tjerët vendosin për ty, barazia është një iluzion.

Historia është e mbushur me popuj që janë mashtruar me premtimin e barazisë, ndërkohë që ata ende nuk ishin të lirë. Kolonitë që u gënjyen me premtime të bukura, por që mbetën të varura nga fuqitë që i sunduan. Kombet që u trajtuan si të barabartë në letër, por si më të vegjël në praktikë. Popujt që u lejuan të kenë simbolet e shtetësisë, por jo fuqinë e vërtetë për të vendosur fatin e tyre.

Një komb pa pavarësi është një trup pa shpirt. Mund të ecë, mund të flasë, mund të marrë frymë, por nuk jeton me të vërtetë. Ai është gjithmonë në pritje të një urdhri nga diku tjetër, gjithmonë në kërkim të një miratimi nga dikush më i fortë. Dhe nëse një popull nuk është i lirë të zgjedhë rrugën e tij, atëherë çdo premtim për barazi është i kotë, një fasadë që fsheh varësinë e tij të vërtetë.

Pavarësia është çelësi i barazisë. Ajo është ajo që i jep një kombi fuqinë për të vendosur për veten, për të ngritur kokën dhe për të thënë: “Ne nuk jemi të vegjël, ne nuk jemi të dobët, ne nuk jemi nën hijen e askujt!” Pa pavarësi, barazia është një shaka e hidhur që historia e ka përsëritur shumë herë. Por pavarësia nuk është vetëm një shpallje në letër, nuk është vetëm një datë në kalendar. Ajo duhet të jetë një ndjenjë e brendshme, një fuqi e palëkundur, një zotërim i plotë i fatit të një populli. Sepse edhe kur një komb fiton pavarësinë, ai duhet të luftojë për ta mbrojtur atë, për ta mbajtur të gjallë, për të mos lejuar që ajo të tjetërsohet nga hijet e pushteteve të mëdha që gjithmonë kërkojnë të dominojnë.

Dhe kështu, “S’ka barazi pa pavarësi” mbetet një e vërtetë e përjetshme, një thirrje që duhet të jehojë në mendjen e çdo kombi që kërkon vendin e tij në botë. Sepse barazia nuk është një dhuratë – ajo është një e drejtë që fiton vlerë vetëm kur një popull është vërtet i lirë. Dhe liria nuk është vetëm mungesa e zinxhirëve, por zotësia për të vendosur fatin tënd, për të mos u përkulur para askujt, për të qenë sovran mbi veten. Vetëm atëherë, vetëm kur pavarësia është e plotë dhe e paprekshme, barazia nuk do të jetë më një premtim i rremë, por një realitet i fituar me djersë dhe sakrificë. Vetëm atëherë një popull mund të thotë me krenari: “Ne jemi të lirë dhe të barabartë!”

“Duam Vetëvendosje”

Ka fjalë që kalojnë pa zhurmë nëpër histori, si gjethet që era i përplas nëpër rrugë, dhe ka fjalë që zhurmojnë si rrufeja, që ngulen në kujtesën kolektive si vula e një epoke. Një e tillë ishte “Duam Vetëvendosje”—një parullë e thjeshtë në tingull, por e rëndë si malet në domethënie. Ishte fjala e popullit të Kosovës, britma e një kombi që për dekada kishte jetuar në hijen e të tjerëve, një thirrje që nuk kërkonte lëmoshë, por të drejtën për të vendosur për vetveten.

Në rrugët e trazuar të vitit 1981, në sheshet ku hapat e rinisë përplaseshin me asfaltin e dhunës, kjo parullë nuk ishte thjesht një fjalë e shkruar mbi pankarta—ishte një besëlidhje e re, një shpallje e hapur se robëria nuk mund të pranohej më si fat i pashmangshëm. Ishte si një baticë që rritej me çdo zë, me çdo dorë të ngritur, me çdo zemër që guxonte të shpresonte. “Duam Vetëvendosje” nuk ishte një lutje; ishte një urdhër, një betim që vinte nga gjaku i atyre që kishin rënë, nga ëndrrat e atyre që ende qëndronin.

Të kërkoje vetëvendosje nuk ishte vetëm një çështje politike—ishte një çështje ekzistence. Ishte e drejta për të mos qenë më i huaj në tokën tënde, për të mos jetuar me kokën ulur, për të mos pëshpëritur në gjuhën që duhej të këndohej me krenari. Ishte e drejta për të vendosur mbi fatin tënd, për të mos lejuar që të tjerët të vizatonin kufijtë e shpirtit tënd. Vetëvendosja nuk ishte vetëm për tokën—ishte për gjuhën, për flamurin, për vetë qenien shqiptare.

Në ato ditë kur frika dhe shpresa luftonin me njëra-tjetrën, “Duam Vetëvendosje” u bë më shumë se një parullë—u bë emblemë, u bë refren, u bë zëri i mijëra shqiptarëve që nuk mund të ndaleshin më. Ajo u bë një jehonë që kaloi përtej demonstratave, përtej dekadave, përtej brezave, derisa historia nisi të ndryshojë trajtën e saj. Dhe në fund, kjo thirrje nuk ishte një kërkesë për leje, por një e vërtetë e pashmangshme: se populli që guxon të kërkojë vetëvendosje, është populli që një ditë do ta fitojë atë.

“Rroftë Shqipëria”

Ka parulla që lindin dhe treten në zhurmën e një çasti, por ka edhe të tjera që i mbijetojnë kohës, që ngjiten pas shpirtit të një populli si vula e fatit të tij. “Rroftë Shqipëria” nuk është thjesht një brohoritje, një thirrje që shpërthen në turma e më pas shuhej me pluhurin e rrugëve. Jo, ajo është më shumë se kaq – është zemra që rreh e një kombi, është betimi i pathënë i çdo shqiptari që e ndjen gjakun të vlojë për tokën e tij.

Kjo parullë nuk kishte lindur as atë ditë e as më herët. Ajo ka udhëtuar përmes shekujve, e gdhendur në gurët e kështjellave, e fshehur në vargjet e poetëve, e thirrur me zë të dridhur nga gojët e atyre që i prinë kryengritjeve, që e deshën Shqipërinë më shumë se jetën e tyre. Ajo është dëgjuar në fusha beteje, në sheshet ku flamujt janë ngritur dhe rrëzuar, në muret e burgjeve ku trupi ishte i robëruar, por shpirti mbetej i lirë. “Rroftë Shqipëria” nuk është vetëm një dëshirë, por një akt qëndrese, një refren i pandryshuar i historisë sonë.
Në vitet e errëta, kur liria dukej e largët si yjet në qiell, kjo parullë ishte si një dritë që nuk lejonte errësirën të pushtonte shpirtin e njerëzve. Ishte një fjalë që bartte në vete të gjitha ëndrrat e parealizuara, të gjitha dëshirat e pathëna, të gjitha betejat e papërfunduara. Ishte një premtim për një ditë të re, për një atdhe të bashkuar, për një komb që nuk do të mposhtet kurrë.

Kur dëgjohej “Rroftë Shqipëria” në demonstrata, në protesta, në rrugët ku populli sfidonte dhunën dhe frikën, ajo bëhej më shumë se një parullë—bëhej një shpallje identiteti. Çdo zë që e shqiptonte nuk fliste vetëm për veten e tij, por për mijëra të tjerë që e ndjenin të njëjtin zjarr në gjoks. Nuk kishte rëndësi ku ishte thënë, në cilën epokë, në cilin qytet—sepse ajo përfaqësonte gjithmonë të njëjtin ideal: ekzistencën e një kombi që nuk mund të zhbëhej. “Rroftë Shqipëria” nuk është një thirrje që i përket vetëm të shkuarës. Ajo jeton ende, në çdo cep ku rreh një zemër shqiptare, në çdo mendje që ëndërron një të ardhme më të drejtë, në çdo brez që ngrihet për të mos lejuar që emri i Shqipërisë të zbehet. Dhe për sa kohë që kjo thirrje do të dëgjohet, Shqipëria do të jetojë, jo vetëm në hartë, por mbi të gjitha, në zemrat e njerëzve të saj. (Vijon)