Shkruar nga: Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Sovraniteti i Kosovës është një temë komplekse që përfshin aspekte të shumta të shtetësisë dhe funksionimit të saj si një shtet i pavarur. Për të kuptuar më mirë këtë koncept, analiza jonë përqendrohet në katër dimensione kryesore: politik, juridik, ekonomik dhe ndërkombëtar, duke përfshirë raste konkrete që ilustrojnë sfidat dhe përparimet e arritura.

Sovraniteti politik

Sovraniteti politik përfaqëson të drejtën e Kosovës për të marrë vendime të pavarura pa ndërhyrje nga aktorë të jashtëm. Kjo përfshin fuqizimin e institucioneve shtetërore dhe ruajtjen e stabilitetit politik në një mjedis shpesh të ndërlikuar.

Rasti i zgjedhjeve dhe qeverisjes së pavarur

Që nga shpallja e pavarësisë më 17 shkurt 2008, Kosova ka organizuar disa cikle zgjedhore, të vlerësuara si të lira dhe të drejta nga organizatat ndërkombëtare. Një moment kyç ishte fitorja e Lëvizjes Vetëvendosje në zgjedhjet e vitit 2021, me një mandat për të forcuar politikën e brendshme dhe për të avancuar sovranitetin politik. Megjithatë, vendimet e debatueshme, si pezullimi i dialogut me Serbinë në periudha të caktuara, kanë shkaktuar përplasje dhe debate të brendshme, duke reflektuar ndërlikimet e qeverisjes në një shtet të ri.

Rasti i dialogut me Serbinë

Në prill 2013, Marrëveshja e Brukselit hapi një fazë të re në marrëdhëniet Kosovë-Serbi, përmes krijimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Ky hap u cilësua si një përpjekje për normalizimin e marrëdhënieve, por një pjesë e opinionit publik dhe politik e konsideroi atë si një kërcënim për sovranitetin e Kosovës. Në vitin 2023, debati për implementimin e Asociacionit mbeti i nxehtë, duke nxjerrë në pah ndarjet politike dhe sfidat për ruajtjen e sovranitetit.

Sovraniteti juridik

Sovraniteti juridik përfshin aftësinë e Kosovës për të menaxhuar dhe zbatuar ligjet në mënyrë të pavarur, një aspekt jetik për funksionimin e një shteti të plotë.

Rasti i Gjykatës Speciale

Krijimi i Gjykatës Speciale për Krime Lufte si rezultat i marrëveshjeve me Bashkimin Evropian ka nxitur polemika të mëdha. Shumë e shohin këtë gjykatë si një kufizim të sovranitetit juridik, duke argumentuar se proceset janë njëanshme dhe shpërfillin krimet e kryera nga forcat serbe. Që nga fillimi i proceseve në vitin 2019, një numër i madh ish-luftëtarësh të UÇK-së janë akuzuar, çka ka shtuar tensionet politike dhe ndarjet brenda shoqërisë.

Rasti i Marrëveshjes për Asociacionin

Vendimi i Gjykatës Kushtetuese në dhjetor 2020, i cili shpalli se Marrëveshja e Brukselit për Asociacionin ishte në përputhje me Kushtetutën, ka vazhduar të shkaktojë debate mbi ndikimin e marrëveshjeve ndërkombëtare në sistemin juridik të Kosovës. Ky rast ilustron sfidat në balancimin midis detyrimeve ndërkombëtare dhe ruajtjes së sovranitetit juridik.

Sovraniteti ekonomik

Një ekonomi e qëndrueshme dhe e pavarur është thelbësore për forcimin e sovranitetit të një shteti, duke reduktuar varësinë nga ndihmat dhe presionet ndërkombëtare.

Rasti i varësisë nga donacionet

Kosova vazhdon të përballet me sfida ekonomike, duke përfshirë varësinë e saj nga ndihmat ndërkombëtare. Sipas Bankës Botërore, një pjesë e madhe e buxhetit të Kosovës vjen nga donacionet dhe kreditë e jashtme, ndërsa sektorë strategjikë si energjia dhe infrastruktura mbeten të financuar nga donatorët.

Rasti i bllokadave tregtare

Vendosja e tarifave 100% për produktet nga Serbia në vitin 2018 tregoi përpjekjet e Kosovës për të afirmuar pavarësinë ekonomike, por shkaktoi tensione me BE-në dhe aktorë të tjerë ndërkombëtarë. Ky veprim, megjithëse i guximshëm, ekspozoi varësinë e Kosovës nga tregjet rajonale dhe ndikimin e presioneve ndërkombëtare në politikat ekonomike.

Sovraniteti ndërkombëtar

Njohja ndërkombëtare dhe integrimi në organizatat globale janë elemente kyçe për përmbushjen e sovranitetit të plotë të Kosovës.

Rasti i pavarësisë dhe njohjeve ndërkombëtare

Pavarësia e shpallur në vitin 2008 është njohur nga mbi 100 shtete, përfshirë SHBA-në dhe shumicën e vendeve të BE-së. Megjithatë, kundërshtimi nga Rusia, Kina dhe pesë shtete të BE-së (Spanja, Rumania, Greqia, Sllovakia dhe Qipro) vazhdon të pengojë anëtarësimin e Kosovës në OKB dhe në organizata të tjera ndërkombëtare.

Rasti i integrimit në BE

Hapat drejt integrimit evropian, përfshirë liberalizimin e vizave në vitin 2024, shënojnë një sukses të rëndësishëm për Kosovën. Megjithatë, mosnjohja nga disa vende anëtare të BE-së mbetet një pengesë e madhe për anëtarësimin e plotë.

Sovraniteti i Kosovës është një proces i ndërlikuar dhe i vazhdueshëm, me sfida të shumta në secilin dimension – politik, juridik, ekonomik dhe ndërkombëtar. Përparimet që janë arritur që nga shpallja e pavarësisë tregojnë vendosmërinë për të forcuar shtetësinë, por arritja e sovranitetit të plotë kërkon forcimin e institucioneve, bashkëpunimin ndërkombëtar dhe ruajtjen e unitetit të brendshëm politik.