Është mirë që qeveria e re në Mal të Zi dëshiron ta sjellë vendin në Bashkimin Evropian deri në vitin 2028, por për ta bërë këtë, qeveria duhet t’i thotë qartë “jo” Beogradit dhe Rusisë, gjë që nuk e shoh të ndodhë, tha në një intervistë për Pobjeda Ivana Stradner, këshilltare në Fondacionin për Mbrojtjen e Demokracisë (FDD) dhe bashkëpunëtore kërkimore në Institutin Amerikan të Ndërmarrjeve (AEI) nga Uashingtoni.

Stradner është i mendimit se presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, dëshiron të sundojë si vendin e tij ashtu edhe rajonin edhe për shumë vite të tjera dhe se ai mundet kur të dojë t’i shkundë e t’i vërë flakën këtyre zonave për “lojën e tij balancuese” midis Lindjes dhe Perëndimit. Nga ana tjetër sipas saj, Ballkani Perëndimor është larg prioriteteve të Brukselit dhe Uashingtonit dhe nuk ka asnjë strategji konkrete për rajonin, përveçse të bëjmë gjithçka që situata të mos përshkallëzohet.

“Nga këtu buron politika e përbuzjes së Vuçiqit dhe e lëshimeve për të mos u inatosur” – theksoi Strander.

Aj ka folur edhe për situatën në Kosovë dhe ndikimin e Rusisë tek Serbia për të trazuar Ballkanin.

“Është pozitive që pas përshkallëzimit të fundit në Kosovë dhe Banjskë, Perëndimi ka hapur sytë dhe sheh sot më shumë se më parë, por kjo nuk mjafton. Me mbështetjen e Moskës, Vuçiç do të vazhdojë të përshkallëzohet”

Viti pas nesh do të mbahet mend për ngjarje të shumta që përfunduan në tension, pasiguri, e përshkallëzuar në konflikte dhe trazira… Cila, sipas jush, është ngjarja më e rëndësishme e vitit 2023, efektet e së cilës jemi dëshmitarë apo do të dëshmojë këtu, në mjedis, por edhe në nivel global?

STRADNER: Ne jetojmë në një kohë të rrjedhës së shpejtë të informacionit dhe shumë nuk e vërejnë se bota aktualisht është në një pikë kthese midis demokracisë dhe autokracisë. Unë besoj se për shumë njerëz kjo është shumë abstrakte, ose ndoshta një klishe, por lufta në Ukrainë është dëshmi se bota nuk është më ajo që ishte dhe nuk do të jetë më ajo që ishte. Bota aktualisht është e ndarë në një bllok me sisteme autoritare si Kina, Rusia, Koreja e Veriut, Irani etj., dhe një bllok vendesh në Perëndim që po përpiqet të ruajë demokracinë. Viti 2023 konfirmoi se rendi liberal ndërkombëtar është i pambrojtur. Shumë pëlqejnë të thonë se kjo është Lufta e Ftohtë 2.0. Unë nuk jam dakord. Kjo më kujton gjithnjë e më shumë botën para Luftës së Dytë Botërore dhe rritjen e boshtit të së keqes. A ka mundësi që në periudhën e ardhshme të jemi dëshmitarë të një konflikti më të madh? Kush mund ta dijë… Por sot konfliktet luftohen në një mënyrë tjetër përmes kërcënimeve hibride, konkurrencës në teknologjitë e reja dhe përmbysjes së lirive personale dhe demokracive. Në këtë mënyrë edhe Ballkani është pjesë e tij në nivel mikro. Kjo reflektohet në rënien e demokracisë në rajon, forcimin e Serbisë me pretendimet rajonale të Beogradit me mbështetjen e Kinës dhe Rusisë dhe tensionet rajonale gjithnjë e më intensive. Megjithatë, nëse ka një gjë që është e përbashkët për rajonin, si dhe për politikën globale, është se dobësia e fuqive perëndimore vetëm sa trimëron regjimet autoritare. Diktatorët kuptojnë vetëm gjuhën e pushtetit, por shumë në Perëndim nuk janë gati të tregojnë forcë nga frika se mos shkaktojnë probleme edhe më të mëdha.

Viti i kaluar në Mal të Zi u shënua me zgjedhje dhe ndryshime. Ne morëm një president të ri, Jakov Milatoviq, pas të cilit Milo Gjukanoviç, pas 25 vjetësh, dha dorëheqjen si kryetar i DPS-së, e cila mbajti pushtetin në vend për tre dekada. Në zgjedhjet parlamentare, qeveria teknike e Dritan Abazovicit u shpronësua dhe morëm një 44 të ri të udhëhequr nga lideri i Lëvizjes “Evropa tani”, Milojko Spajiq. Ku janë Mali i Zi dhe qytetarët e tij në këtë moment?

STRADNER: Mali i Zi është një “kopsht as në qiell as në tokë” tani. Situata në Mal të Zi është shumë komplekse dhe njerëzit në përgjithësi preferojnë zgjidhje dhe analiza të thjeshta. Më kujtohet se sa shumë në Perëndim e kremtonin qeverinë e Dritan Abazoviqit. E tillë është euforia pozitive me qeverinë e re. Mendoj se është shumë herët për të bërë ndonjë përfundim, por nuk është ende herët për të parë se ndikimi i Beogradit është gjithnjë e më i pranishëm në Mal të Zi, gjë që reflektohet përmes aktiviteteve të kishës. Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, për të qëndruar në pushtet duhet të pozicionohet si “stabilizues i paqes” në rajon dhe për të “stabilizuar” diçka, fillimisht duhet të “destabilizohet”. Dhe Mali i Zi është ideal për lojërat e tij. Së pari, nga vendet e rajonit, Mali i Zi ishte më i afërti me Bashkimin Evropian, dhe ashtu si presidenti rus Vladimir Putin nuk e pëlqen demokracinë në fqinjësinë e tij, Vuçiqit nuk i pëlqen një rajon i begatë dhe demokratik, kështu që ai ka vite që punon. për ta shkatërruar që Serbia të mos dukej më e keqja në sytë e Perëndimit. Pra, në atë lojë, fillimisht duhej të bëhej përmbysja e institucioneve në Mal të Zi, e cila ka vite që vazhdon. Mënyra më e lehtë për ta bërë këtë ishte përmes polarizimit të kishës dhe shtimit të “benzinës në zjarr” përmes politikave të identitetit dhe strategjisë “përça dhe sundo”. Nga ana tjetër, edhe Moska ka synimin e saj strategjik. Rusia nuk e ka falur dhe nuk do ta falë kurrë Malin e Zi për anëtarësimin në NATO, sepse në këtë mënyrë Moska nuk mori dalje në det, i cili është ushtarakisht i rëndësishëm për Putinin. Ajo krijoi kaos nëpër Beograd dhe kishë duke përdorur kishën për polarizimin mes Beogradit dhe Podgoricës, njësoj si në Ukrainë. Skenari është i njëjtë.

A e marrin seriozisht Brukseli dhe Uashingtoni situatën në rajon dhe a kanë një strategji për zgjidhjen e tensioneve në vendet e Ballkanit Perëndimor, në radhë të parë në Kosovë? Me çfarë jemi më afër – thellimit të krizës apo de-përshkallëzimit të situatës?

STRADNER: Para së gjithash, sado e ashpër që tingëllon kjo – Ballkani Perëndimor është larg prioriteteve të Brukselit, dhe veçanërisht të Uashingtonit. Ata e shikojnë rajonin ekskluzivisht përmes prizmit të rrethanave gjeopolitike. Nuk ka strategji konkrete për rajonin, përveçse të bëjmë gjithçka për të parandaluar përshkallëzimin e situatës. Aty buron politika e përbuzjes së Vuçiqit dhe e lëshimeve për të mos u inatosur. Kjo nuk është vetëm një politikë ndaj Ballkanit, por edhe ndaj Rusisë, Kinës, Iranit etj. Kështu që askush nuk duhet të habitet. Është pozitive që pas përshkallëzimit të fundit në Kosovë dhe Banjskë, Perëndimi ka hapur sytë dhe sheh sot më shumë se më parë, por kjo nuk mjafton. Me mbështetjen e Moskës, Vuçiç do të vazhdojë të përshkallëzohet – kjo është strategjikisht e rëndësishme për të, sepse duke e çuar rajonin në prag të luftës dhe duke frikësuar Perëndimin, i lejon atij të përdorë situatën si një mjet pazaresh. Nga ana tjetër, Moska nuk ka nevojë të sjellë avionë dhe tanke në rajon. Mjafton të vazhdohet me këto lloj përshkallëzimi që janë në zonën gri dhe pak nën pragun e luftës që të mos shkaktojnë reagim nga perëndimi. Kjo lloj lufte hibride përfshin operacione informacioni që krijojnë një klimë të favorshme për përshkallëzimin që shoqërojnë aktivitetet paraushtarake. Dëgjoj shpesh se Vuçiqit nuk i lejohet të hyjë në luftë me NATO-n dhe se ky është vetëm bllof i tij. Duhet kujtuar se pak muaj më parë u plagosën të paktën 30 pjesëtarë të misionit paqeruajtës të NATO-s në Kosovë. Çfarë bëri NATO? Asgjë, veç se ka shkruar se është shumë i shqetësuar. Është dhurata më e madhe për Putinin, i cili po përpiqet të tregojë se NATO nuk është gjë tjetër veçse një “tigër letre” dhe nuk do të bëjë asgjë. Aktualisht, Rusia nuk ka forcën për të sulmuar Poloninë ose një vend tjetër të NATO-s në fqinjësi. Por hallka më e dobët e NATO-s është në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Putin nuk ka ambicie strategjike për të pushtuar Ballkanin. Ai ka nevojë për rajonin në mënyrë që të përdorë kaosin në rajon për të shantazhuar Perëndimin se nëse Brukseli ose Uashingtoni nuk duan kaos, duhet të negociojnë me të. Situata në rajon më kujton shumë kaosin midis Armenisë dhe Azerbajxhanit. Aktualisht, situata në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë është shumë e keqe dhe mund të priten përshkallëzime të mëtejshme. A mund të rezultojë kjo në një luftë siç e pamë në vitet ’90? Nuk e di. Por kjo nuk është as e nevojshme sot për të arritur qëllimet e tjera të Moskës dhe Beogradit. Lufta në zonën gri, e cila është pak nën pragun e konfliktit të armatosur, është çelësi i Ballkanit dhe Putin dhe Vuçiç e dinë mirë këtë.