Demonstrata e vitit 1981 në Kosovë – disa parulla që u përdorën gjatë demonstratave (6)

Prof. dr. Sabile Keçmezi – Basha

Në gjirin e tokës, ku damarët e errët të mineraleve flasin me heshtjen e epokave, lindi një pasuri që nuk është thjesht pasuri—ajo është frymëmarrja e dheut, është trashëgimia e një populli, është kujtesa e së shkuarës dhe garancia e së ardhmes. “Trepça është e jona” nuk është një thënie e zakonshme, nuk është vetëm një slogan—është një betim, një e drejtë e gdhendur në gur, në djersë, në flijim.
Çfarë do të thotë “e jona”? A është thjesht pronësi mbi tokën dhe arin e saj të fshehur? Apo është lidhja shpirtërore e një populli me damarët e vet, me thellësitë e tij, me gjakun që ka derdhur për të mos ia rrëmbyer atë që është e shenjtë? Trepça nuk është thjesht një minierë; ajo është zemra e Kosovës, është simbol i qëndresës, i punës së palodhur, i të drejtës për të mos u rrëzuar, edhe kur historia ka dashur të na shndërrojë në hije.

Në errësirën e minierave, ku dritat e helmetave ndriçojnë vetëm një hap përpara, minatorët kanë punuar me duart e nxira, por me shpirtin të bardhë. Ata kanë nxjerrë nga thellësitë jo vetëm plumb, zink e argjend, por edhe krenari, edhe identitet. Aty, mes qymyrit dhe metalit të shkrirë, është farkëtuar një pjesë e shpirtit të këtij vendi, një pjesë që nuk mund të shitet, nuk mund të tjetërsohet, nuk mund të fshihet.
Trepça është e jona, sepse ka ruajtur të vërtetën kur e vërteta është mohuar. Sepse kur u tentua të na vjedhin tokën, ata që mbroheshin nuk kishin armë, por kishin guximin për të thënë: “Jo!” Minatorët, ata njerëz të thjeshtë, të heshtur, u bënë heronj të kohëve kur një komb i tërë rrezikohej të mbetej pa zë. Ata, që nuk panë kurrë diellin gjatë orëve të punës, e mbajtën ndezur një diell tjetër—atë të shpresës.
Por “Trepça është e jona” nuk është vetëm një kujtesë historike. Ajo është një premtim. Një premtim që ajo nuk do të bëhet kurrë pronë e të huajve, nuk do të kthehet në një relikt të humbur, nuk do të mbetet vetëm një kujtim i një epoke të lavdishme. Ajo është një sfidë, një përgjegjësi për të ardhmen—për ta bërë këtë vend një hapësirë ku puna ka vlerë, ku pasuria nuk është mallkim, por bekim, ku gurët e tokës nuk mbahen për të tjerët, por për ata që e deshën, e mbrojtën dhe e ndërtuan këtë vend.

Sepse ne nuk jemi thjesht ata që jetojmë mbi këtë tokë. Ne jemi damarët e saj, jemi guximi i minatorëve, jemi qëndresa e një kombi që nuk pranon të tjetërsohet. Dhe për sa kohë që një zemër do të rrahë në këtë tokë, për sa kohë që një dorë do të gërmojë me shpresë, Trepça do të jetë e jona. Jo vetëm në fjalë, por në shpirt. Jo vetëm si pronë, por si frymë. Jo vetëm si pasuri, por si kujtesë dhe si e ardhme.

“Enver, Enver jemi të gatshëm kurdoherë”

Në skenën e historisë, aty ku thirrjet ngrihen si dallgë e më pas shuhen në heshtje, disa fjalë mbeten të gdhendura në gur, të përsëritura nga breza të tërë si mantra të një kohe që nuk pranon të zbehet. “Enver, Enver, jemi të gatshëm kurdoherë”—një parullë që dikur ushtoi në rrugët dhe sheshet, një betim i thirrur me zjarr nga buzët e atyre që besuan, që e panë si dritë atë që të tjerët e panë si hije.
Por çfarë është gatishmëria e përjetshme? A është bindje pa kushte? Apo është një akt besnikërie ndaj një ideali që tejkalon një individ? A është betimi që buron nga shpirti i një populli të vuajtur, të përndjekur nga historia, që kërkon shpëtimin në një figurë të vetme, apo është një prangë e padukshme, që i mban mendjet të robëruara edhe kur trupat janë të lirë?
Figura e një udhëheqësi shpesh nuk është vetëm një trup i vdekshëm, por një simbol. Ajo bëhet një flamur nën hijen e të cilit njerëzit marshojnë, luftojnë, sakrifikojnë. Disa e ndjekin me adhurim, të tjerë me frikë. Kur një emër bëhet sinonim i një epoke, ai nuk i përket më vetëm vetes, por bëhet pasqyrë e një shoqërie që e ngriti atë në qiell, qoftë nga dashuria, qoftë nga detyrimi.

“Jemi të gatshëm kurdoherë”—kjo nuk është thjesht një frazë, por një premtim i madh, një dorëzim i plotë i vullnetit individual në emër të diçkaje më të madhe. Por a mund të jetë një komb gjithmonë i gatshëm? A mund të ketë gjithmonë vetëm një drejtim, një të vërtetë të vetme, një udhëheqës të vetëm? Apo, në atë gatishmëri, fshihet frika për të menduar ndryshe, për të guxuar të pyesësh, për të parë përtej asaj që është e lejuar të shihet?

Koha është gjykatësi më i drejtë. Ajo shuan britmat dhe zbardh të fshehtat. Ajo ngre monumente dhe më pas i rrëzon, duke i lënë gjurmët e tyre të gërryera në memorien e njerëzve. Ata që dikur thërrisnin me bindje, më vonë mund të heshtin me dyshim. Ata që dikur mbanin flamuj, një ditë mund të ngrenë pyetje. Dhe ata që dikur ishin të gatshëm kurdoherë, ndoshta më vonë do të kuptojnë se gatishmëria më e madhe nuk është t’i bindesh verbërisht një njeriu, por të mbrosh të vërtetën edhe kur ajo ndryshon rrjedhën e saj.
Por ndoshta kjo është natyra e çdo epoke—ajo lind me thirrje dhe mbaron me heshtje. Ajo ndërton heronj dhe më pas i bën ata statuja të mbuluara nga pluhuri i kohës. Dhe njerëzit, gjithmonë mes dashurisë dhe frikës, mes besnikërisë dhe dyshimit, mbeten dëshmitarë të një historie që përsëritet, herë si madhështi dhe herë si iluzion.

“Rroftë Shaban Polluzha”

Në qiellin e historisë, disa yje nuk veniten kurrë. Ata nuk janë thjesht dritë, por zjarr që vazhdon të digjet në zemrat e një kombi. “Rroftë Shaban Polluzha” nuk është vetëm një thirrje, as një parullë e zakonshme e thënë me zjarr e pasion. Është një betim, një kujtesë, një flamur i pashkatërrueshëm që valëvitet në erën e shekujve.
Në thellësinë e kohës, atje ku nderi dhe sakrifica ndajnë kufirin mes legjendës dhe realitetit, qëndron një burrë që nuk pranoi të përkulej, një luftëtar që nuk e kuptonte gjuhën e dorëzimit. Shaban Polluzha, biri i Kosovës, biri i tokës që nuk e tradhton, u ngrit si mur përballë stuhisë, me një besim të vetëm—toka nuk është për t’u dhuruar, por për t’u mbrojtur.

Por çfarë do të thotë “rroftë”? A është thjesht një urim për jetë të gjatë? Apo është një deklaratë se emri i tij nuk do të shuhet, se fryma e tij do të mbetet në damarët e kësaj toke për sa kohë që ajo do të ketë bij që e mbrojnë? Rrojtja e një burri si Shaban Polluzha nuk matet me vite, por me kujtesë, me zërin që nuk hesht, me historinë që pëshpëritet brez pas brezi, me idealin që nuk dorëzohet përpara fuqisë së armikut apo mashtrimit të aleatëve të rremë.

Në tokën që ai deshi, fjala “rroftë” nuk është vetëm një klithmë për të shkuarën. Ajo është një thirrje për të ardhmen, një mesazh që historia nuk duhet të përsëritet me të njëjtat tradhti, me të njëjtat plagë të hapura, me të njëjtën dhimbje që një popull e ka njohur shumë herë.
Historia është e pamëshirshme. Ajo ngre e rrëzon, krijon e fshin, ndërton mite dhe pastaj i bën ato të heshtin. Por disa emra mbeten, sepse nuk janë thjesht pjesë e së shkuarës, por urë që lidh të shkuarën me të ardhmen. Shaban Polluzha nuk është vetëm një kujtim në faqet e librave, ai është betimi i një populli që nuk do të dorëzohet, që nuk do të lejojë që emrat e trimave të bëhen hije.
Ai që luftoi për të drejtën e tokës së tij, ai që nuk pranoi të bëhej vegël e fuqive të huaja, ai që u ngrit kundër erërave të padrejtësisë, nuk rron vetëm në histori—ai rron në çdo zemër që ende beson në drejtësinë e një kauze të pastër, në çdo njeri që refuzon të heshtë kur padrejtësia troket në derë.

“Rroftë Shaban Polluzha” nuk është vetëm një klithmë nostalgjie, nuk është vetëm një britmë për të kaluarën. Është një mesazh se asgjë nuk duhet të harrohet, se historia nuk duhet të tjetërsohet, se gjaku i derdhur për lirinë nuk duhet të bëhet hije e një epoke të shkuar.
Sepse heronjtë e vërtetë nuk janë ata që vetëm kanë jetuar, por ata që kanë mbetur të pavdekshëm në zemrat e atyre që e kuptojnë domethënien e fjalës “rroftë”—një jetë përtej jetës, një dritë që nuk shuhet, një betim që nuk thyhet.
Dhe për sa kohë që fryma e tij është e gjallë në kujtesën tonë, për sa kohë që ekziston një shqiptar që ende e thërret emrin e tij me krenari, atëherë vërtet Rroftë Shaban Polluzha!

“Rroftë Adem Demaçi”

Në historinë e një kombi të shtypur, disa emra nuk janë thjesht kujtime të largëta, por fenerë që ndriçojnë rrugën e së ardhmes. “Rroftë Adem Demaçi”—një thirrje që nuk është vetëm një urim për jetë të gjatë, por një betim i gjallë, një dëshmi se liria nuk është një fjalë boshe, por një çmim i paguar me vite të robërisë, me guximin për të mos u thyer, me shpirtin që refuzon të heshtë.
Të jetosh nuk do të thotë thjesht të marrësh frymë, as të kalosh nga një epokë në tjetrën pa lënë gjurmë. Të jetosh do të thotë të mos pranosh errësirën, të mos përkulesh para fuqive që duan të shkelin të drejtën tënde për të qenë. Adem Demaçi nuk ishte thjesht një njeri—ai ishte një epokë, një zë që nuk u mposht, një fjalë që nuk u ndal, një shpirt që nuk e njohu frikën.

Ata që e duan lirinë e dinë se ajo nuk dhurohet, nuk jepet si një lëmoshë e pushtetit, por fitohet me gjak, me vuajtje, me durim. Dhe kush tjetër, përveç Adem Demaçit, mund të ishte shëmbëlltyra e qëndresës? Një njeri që u mbyll për 28 vite në qelitë e errëta të robërisë, jo si një i burgosur, por si një dëshmi e gjallë se ideja është më e fortë se zinxhirët, se shpresa është më e madhe se dhuna, se një popull nuk mund të mbahet nën pranga përgjithmonë.

“Rroftë Adem Demaçi” nuk është një thirrje nostalgjike, nuk është një britmë e një kohe të kaluar, por një mesazh për të tashmen dhe për të ardhmen. Sepse ai nuk rron vetëm në librat e historisë, as në kujtimet e atyre që e njohën, por në frymën e çdo njeriu që nuk pranon të heshtë përballë padrejtësisë, që nuk pranon të dorëzohet përballë errësirës.
Liria nuk është vetëm një ëndërr që e dëshiron, por një realitet për të cilin duhet të luftosh. Dhe Adem Demaçi na tregoi se ajo nuk vjen lehtë, se rruga drejt saj është e gjatë dhe e vështirë, por kurrë e pamundur. Ai nuk kërkoi frone, nuk kërkoi lavdi, por mbeti simbol i asaj që është më e shenjtë për një popull—të drejtën për të qenë zot i vetes, të drejtën për të folur pa frikë, të drejtën për të mos u harruar.
Disa njerëz nuk vdesin kurrë, sepse idetë e tyre vazhdojnë të jetojnë, sepse zemra e një populli rreh në emrin e tyre. Dhe sa kohë që fjala e tij do të pëshpëritet në mes të errësirës si një fener shprese, sa kohë që një shqiptar do të ngrihet dhe do të thotë “jo” kur padrejtësia troket në derë, sa kohë që një zemër do të rrahë për liri, atëherë Adem Demaçi nuk është vetëm një emër—ai është një frymë e pavdekshme.
Rroftë Adem Demaçi! Jo si një kujtim i largët, por si një mesazh që duhet të vazhdojë të jehonë në çdo zemër që beson në lirinë e vërtetë.

“Kushte studentëve”

Studenti nuk është thjesht një njeri me libra në dorë dhe ëndrra në zemër. Ai është një farë e mbjellë në tokën e dijes, që rritet dhe lulëzon nëse ka dritën e duhur, ujin e duhur, kujdesin që meriton. Por çfarë ndodh kur ky kopsht lihet në harresë, kur rrënjët e dijes lëkunden nga mungesa, kur hapësira ku formohet mendja e një kombi bëhet thjesht një hapësirë e mbijetuar, e jo një truall i begatë?
“Kushte studentëve” nuk është vetëm një kërkesë. Është një thirrje, një kërkim i drejtë për atë që nuk duhet të jetë privilegj, por e drejtë e pamohueshme. Sepse studentët nuk janë vetëm kalimtarë në auditore, por arkitektët e së ardhmes, urat që lidhin të sotmen me një të nesërme më të ndritur.

Një mendje e madhe nuk ka nevojë për pallate të arta për të menduar, por ka nevojë për dritë, për ngrohtësi, për një vend ku dijet të mos jenë një barrë, por një pasuri. Një auditor nuk duhet të jetë një dhomë e ftohtë ku mësimi jepet si detyrim, por një vatër ku idetë zgjohen, ku ëndrrat marrin formë, ku zemrat ndezën me pasionin e së vërtetës.

A mund të flasim për dije, kur studentët ulen në karrige të thyera dhe ngrohin duart me frymëmarrjen e tyre në dimër? A mund të flasim për të ardhme, kur librat janë të vjetër, laboratorët bosh, dhe profesorët e lodhur nga një sistem që i harron ata që e mbajnë gjallë? Kushte studentëve nuk do të thotë vetëm mure më të bardha dhe banka më të reja. Do të thotë libra, mjete pune, teknologji, hapësira për të ëndërruar pa kufij. Do të thotë respekt për ata që nesër do të jenë themeli i një shoqërie më të mirë.
Asnjë shoqëri nuk u ngrit mbi harresën e studentëve të saj. Ata që përbuzin auditorët, që nuk investojnë në shkolla, janë të dënuar të jetojnë në injorancë, të sundohen nga errësira e mendjeve të varfra. Një bibliotekë e boshatisur është më e rrezikshme se një vend pa ushtri. Një universitet i lënë në harresë është më i frikshëm se një qytet i shkatërruar nga lufta. Sepse armët mund të ndalin një betejë, por padituria ndalon një epokë të tërë.

“Kushte studentëve” është thirrja e atyre që kërkojnë të mos mbeten një brez i humbur, që nuk kërkojnë luksin, por mjetet për të ndërtuar të ardhmen. Sepse një student që studioi në varfëri, do të duhet të luftojë dyfish për të ndërtuar diçka. Një student që u la në harresë, ose do të largohet për të ndjekur një ëndërr diku tjetër, ose do të dorëzohet para një realiteti që nuk e meriton atë.
Më shumë se një kërkesë, “Kushte studentëve” është një amanet për të gjithë ata që e dinë se dija është themeli i një shoqërie të fortë. Të investosh në studentët nuk është një shpenzim—është një fitim. Sepse çdo bibliotekë e mbushur, çdo laborator i pajisur, çdo mendje e lirë që mund të kërkojë pa frikë, është një pasuri që do të kthehet në mirëqenie për të gjithë.
Ndaj, “Kushte studentëve” nuk është vetëm një klithmë e brezit të ri, por një mesazh për ata që vendosin. Një popull që do të jetojë gjatë, një komb që do të mbijetojë nëpër kohë, është ai që e di se fara e dijes duhet ujitur sot, për të dhënë frytet e saj nesër.

Parulla “Jemi të uritur”

Nëpër rrugët e historisë, ndërsa kohët ndryshojnë dhe fytyrat ndërrohen, disa thirrje mbeten të njëjta, të ngjashme me një jehonë që nuk shuhet. “Jemi të uritur” nuk është vetëm një thirrje për bukë, as një ankesë për një bark bosh. Kjo është një britmë më e thellë, më e rëndë, më e gdhendur në shpirtin e atyre që kanë ndjerë jo vetëm mungesën e ushqimit, por edhe boshllëkun e një bote që u ka mohuar të drejtën për më shumë.

Sepse uria nuk është vetëm e stomakut. Është uri për drejtësi. Është uri për dinjitet. Është uri për barazi. Është një mungesë që shkon përtej një tryeze të zbrazët – është zbrazëtia e një shoqërie që harron bijtë e saj, që mbyll dyert për ata që nuk kanë mundësi, që vendos pasuri në duart e pak njerëzve dhe braktis turmat në pritje të thërrimeve.
Kur një njeri thotë “Jemi të uritur”, ai nuk flet vetëm për veten, por për të gjithë ata që vuajnë në heshtje. Ai flet për ata që punojnë e lodhen, por nuk mund të mbushin sofrën. Ai flet për fëmijët që shkojnë në shkollë pa mëngjes, për prindërit që sakrifikojnë gjithçka për një të nesërme më të mirë. Ai flet për ata që ndihen të harruar, të përjashtuar, të dënuar të jetojnë në margjina.
Dhe kjo nuk është vetëm një çështje ekonomike. Kjo është një çështje morali, një çështje nderi, një çështje dinjiteti. Sepse një komb që lejon qytetarët e tij të uriten, nuk është një komb i fortë. Një shoqëri që mbyll sytë ndaj vuajtjes, nuk është një shoqëri e drejtë. Dhe një qeveri që nuk dëgjon thirrjen “Jemi të uritur”, është një qeveri që ka humbur të drejtën për të udhëhequr.

Por ka edhe një uri tjetër – atë që nuk mund ta shuajë as buka më e bardhë, as pasuria më e madhe. Është uria për dije. Është uria për mundësi. Është uria për liri. Një popull mund të ketë ushqim, por të mbetet i uritur për të vërtetën. Mund të ketë rroga, por të mbetet i varfër në shpirt, në mendim, në ëndrra. Dhe kjo është uria më e rrezikshme nga të gjitha—uria për një jetë që mund të kishte qenë më e mirë, por që kurrë nuk iu dha mundësia të bëhej e tillë.

Një student që nuk ka libra, është një njeri i uritur. Një punëtor që nuk paguhet me dinjitet, është një njeri i uritur. Një komb që nuk ka drejtësi, është një komb i uritur. Dhe uria për të drejta, për barazi, për shpresë, është më e hidhur se çdo uri tjetër, sepse nuk ka një copë bukë që mund ta shërojë.
“Jemi të uritur” nuk është vetëm një fjali. Është një thirrje për ata që kanë në dorë ndryshimin. Është një kujtesë se barku bosh nuk është turp për ata që vuajnë, por për ata që e lejojnë këtë vuajtje. Është një revoltë e atyre që nuk pranojnë më të jetojnë në skajet e shoqërisë, që nuk pranojnë më të presin mëshirë nga ata që kanë gjithçka.
Sepse një ditë, ata që janë të uritur, nuk do të luten më. Ata nuk do të kërkojnë. Ata do të ngrihen. Dhe historia ka treguar se uria nuk mbetet kurrë e heshtur përgjithmonë.

“Rroftë klasa punëtore”

Në zemrën e fabrikave, mes tingujve të çekiçëve dhe fishkëllimave të avujve të rëndë, lind një thirrje që nuk është vetëm zë, por britmë shekujsh: “Rroftë klasa punëtore!” Kjo thirrje s’është vetëm fjalë e skalitur në pankarta, as vetëm tingull i thirrur në sheshet e grevave; ajo është himni i një bote të ndërtuar mbi krahun e fortë, mbi djersën e ndershme, mbi lodhjen e paepur që ka mbajtur mbi supe botën dhe historinë e saj.

Në agun e hershëm, kur drita ende s’ka çarë errësirën dhe muret e fabrikave dridhen nën gulçimën e makinerive, punëtori ngrihet. Një filxhan çaji i nxehur mbi një stufë të thjeshtë, duart e ashpra që ndiejnë ftohtësinë e hekurit, e më pas, ajo ndjesia e njohur e rrobave të pluhurosura që mbajnë erën e mundit të djeshëm. Ai e di se dita do të jetë e gjatë, ashtu siç e di se bota nuk do të ndalet së rrotulluari mbi supet e tij.

Por puna e tij nuk është thjesht mbijetesë. Ajo është pjesë e një ëndrre më të madhe, një ëndrre që është thurur me fijen e shpresës dhe është larë me lotin e përpjekjes. Kjo ëndërr nuk i përket vetëm një njeriu, por mijëra syve që shikojnë kah e nesërmja, mijëra duarve që ngrenë themele, ndërtojnë qytete, mbjellin të korrat, farkëtojnë hekurin dhe i japin formë botës.
Thirrja “Rroftë klasa punëtore” nuk është vetëm një parullë politike, as një jehonë e të shkuarës së përflakur. Ajo është shpirti i një epoke që kërkoi drejtësi mes pluhurit të revolucioneve, mes barrikadave ku duart e punëtorëve shkruan historinë me kallam e me gjak. Ajo është kujtesa e një bote që kërkoi ta prishë piramidën e padrejtësisë dhe të ndërtojë themele të reja mbi barazinë.
Sepse klasa punëtore nuk është thjesht një kategori ekonomike, as një koncept teorik i mbledhur në librat e filozofëve. Ajo është esenca e njeriut që ndërton, që krijon, që ngre nga hiçi një botë të tërë. Është djersa që ujit themelet e qytetërimeve, duart që farkëtojnë rrugën e së ardhmes. Dhe derisa të ekzistojë puna, derisa të ketë shpirtra që mbajnë barrën e ndërtimit të jetës së përditshme, thirrja do të mbetet: “Rroftë klasa punëtore!” Jo si një jehonë e së shkuarës, por si një frymë e pavdekshme e atyre që, në errësirën e mëngjesit, ndezin dritën e një bote më të drejtë.

“Rroftë Marksizëm-Leninizmi”

Në rrugët e Prishtinës, mes murmuritjeve të zemrave të reja dhe hapave që bënin jehonë mbi pllakat e gurta, një thirrje ngrihej lart: “Rroftë Marksizëm-Leninizmi!” Ishte një britmë që mbushte sheshet, mbante ritmin e zemrave studentore, ngrihej lart mbi ndërtesat gri të një kohe të rëndë. Por sa sinqerisht shpërthente ajo thirrje? Sa vërtetë e besonin ata që e thoshin? A ishte kjo një zë i bindjes, apo një klithmë e domosdoshmërisë për t’u dëgjuar?

Sepse në të vërtetë, shqiptarët e Kosovës nuk ishin robër të verbër të ideologjisë së kuqe. Ata nuk u përulen kurrë me zemër ndaj dogmës, nuk u tretën në lumin e propagandës që vinte nga lindja. Dhe prapë, ajo parullë ishte aty, e shkruar në pankarta, e thirrur në mitingje, e spikatur në demonstratat studentore si një jehonë që duhej të mbërrinte matanë kufirit. Ishte thirrja e një kombi të ndarë, jo e një ideali të pranuar.

Sepse në zemrën e çdo shqiptari të Kosovës nuk ishte marksizëm-leninizmi ai që rrihte, por Shqipëria. Një Shqipëri që qëndronte si një flamur i gjallë në imagjinatën e tyre, e largët, e paarritshme, por e shenjtë. Shqipëria, edhe pse e veshur me rrobat e kuqe të një regjimi të ashpër, mbetej në sytë e tyre më shumë se një shtet – ishte toka e munguar, vendi i premtuar, pjesa e humbur e shpirtit të një kombi që historia kishte ndarë me dhunë.

Prandaj, kur studentët brohorisnin “Rroftë Marksizëm-Leninizmi!”, ata nuk e ngrinin këtë thirrje nga dashuria për doktrinën e proletariatit, as për besnikëri ndaj një ideologjie që shtypte frymën e lirë. Ata e thërrisnin si një kod, si një parullë e pashmangshme që do t’i afronte me vëllezërit matanë kufirit, që do ta çonte jehonën e tyre deri në brigjet e Adriatikut, ku zemrat e tyre rrihnin njësoj si në Prishtinë. Ishte një strategji brenda një bote ku strategjia ishte mbijetesa.

Në atë kohë të zymtë, kur çdo britmë për liri shihej si herezi, kur çdo kërkesë për të drejta kombëtare interpretohej si rebelim armiqësor, shqiptarët e Kosovës e dinin se e vetmja mënyrë për të artikuluar identitetin e tyre, për të thënë “Jemi një komb”, ishte përmes një gjuhe që, edhe pse nuk ishte e tyre, mund të kalonte filtrat e hekurt të censurës jugosllave. Ishte një mashtrim i zgjuar, një kamuflazh i një realiteti të pathënë.

Sepse në fund, studentët nuk brohorisnin për ideologjinë, por për përkatësinë. Ata nuk kërkonin diktaturën e proletariatit, por bashkimin e një populli të ndarë. Ata nuk ëndërronin për dogmat e Karl Marksit dhe Leninit, por për një Shqipëri që, pavarësisht barrës së rëndë të regjimit të saj, mbetej simboli i një kombi të pandarë në shpirt.

Kjo ishte një thirrje që në shikim të parë fliste për ideologji, por në zemër të saj kishte vetëm një fjalë: Shqipëri. Një Shqipëri që nuk duhej vetëm si një shtet, por si një atdhe që mund të ndiente dhimbjen e bijve të tij të mbetur pas kufijve. Dhe kështu, ajo parullë, që dukej si një thirrje ideologjike, në të vërtetë ishte një dëshmi e një dashurie të heshtur për atdheun. Ajo ishte jehona e një populli që, edhe pse nuk besonte në komunizmin e Tiranës, besonte në Shqipërinë që fshihej pas tij. Një Shqipëri që për ta nuk ishte vetëm një tokë – ishte shpresa, ishte identiteti, ishte vetë fryma e të qenit shqiptar. (Vijon)